141
Yengil betonning siqilishdagi mustahkamligi 4.3-rasmdagi ordinata o‘qidan
topiladi va to‘g‘ri chiziq bilan tutashtiriladi, so‘ngra beton uchun optimal bo‘lgan
sement miqdori topiladi.
4.3-rasm. Yengil betonlar uchun sement sarfini grafik usul bilan aniqlash.
Yengil to‘ldirgichli konstruktiv yengil beton uchun sement xarajati
8-jadval
Betonni
klass
markasi
Beton
qorishmani qulay
joylanuvchanligi
Sement xarajati, kg/m
3
Konusni
cho‘kishi
Bikrligi, ºC
300
400
500
550
600
V 12,5
(M150)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
340
310
295
300
275
260
265
245
230
-
-
-
-
-
-
V15
(M200)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
425
360
370
370
340
320
325
300
295
-
-
-
-
-
-
V20
(M250)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
425
400
370
380
350
330
355
330
310
-
-
-
V 22,5
(M300)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
500
465
430
420
385
365
390
360
340
375
340
325
0
20
40
60
80
75
100
125
150
175
M
ust
ah
k
am
lik
,
M
Pa
Sement miqdori, kg
142
V 25
(M350)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
-
-
-
440
410
385
420
390
365
400
370
340
V 30
(M450)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
-
-
-
490
455
430
455
420
400
415
390
375
V 35
(M450)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
-
-
-
580
550
510
530
500
460
475
440
415
V 40
(M500)
5-9
1-4
-
-
-
5-10
-
-
-
-
-
-
580
470
425
400
445
400
375
V 45
(M600)
1-4
-
-
5-10
-
-
-
-
600
550
560
510
Agar tarkibi aniqlangan Yengil beton loyihada ko‘rsatilgan ko‘rsatkichlarga (issiqlik
o‘tkazuvchanligi) mos kelmasa, u holda beton uchun boshqa to‘ldirgichlar tanlanadi yoki
qorishmaga maxsus g‘ovak hosil qiluvchi qo‘shilmalar qo‘shiladi.
Yengil betonlarning taxminiy tarkibi 9-jadvalda keltirilgan.
Yirik g‘ovakli beton. Tarkibi yirik to‘ldirgich (5-20 mm) va bog‘lovchi
moddadan tashkil
topgan sun’iy tosh yirik g‘ovakli beton deb ataladi. Mahalliy ashyolardan shag‘al yoki chaqiq
tosh serob bo‘lgan joylarda yaxlit yirik g‘ovakli betondan devorbop bloklar, poydevorlar,
sanoat binolari uchun yig‘ma temirbeton konstruksiyalar tayyorlash juda foydali.
Yengil betonlarning tarkiblari
9-jadval
To‘ldirgichning xili va tarkibi (sement :
to‘ldirgich, hajm hisobida)
1 m
3
beton uchun 500
markali sement sarfi, kg
Og‘ir to‘ldirgichli beton tarkibi:
1:10
123
1:20
70
Toshqol beton tarkibi:
1:20
125
1:20
70
Keramzit beton tarkibi:
1:10
150
Yirik g‘ovakli betonning markasi asosan sementning miqdoriga bog‘liq (10-jadval).
143
Yirik g‘ovakli betonlarning taxminiy tarkibi va xossalari
10-jadval
To‘ldiruvchi
Hajm bo‘yicha
tarkibi
(sement:to‘ldirgich)
Sement
sarfi,
kg/m
3
O‘rtacha
zichligi,
kg/m
3
Siqilishdagi
mustahkamligi,
MPa
Issiqlik
o‘tkazuvchanlik
koeffitsienti,
Vt/(m∙K)
Granit
1:10
1:20
130
75
1900
1800
3-5,5
1,5-2
0,98
0,87
Keramzit
1:10
160
750
1-1,5
0,29
Oddiy beton uchun bog‘lovchi bilan to‘ldirgich nisbati 1:10 dan 1:20 (hajm hisobida) gacha,
yuqori markali beton uchun esa 1:6 dan 1:7 gacha bo‘lgan tarkibda hisoblanadi. Taxminan
tarkibi 1:20 ga teng bo‘lgan beton uchun sement sarfi 70-75 kg/m
3
bo‘ladi. Qorishmada
qumning bo‘lmasligi va sement miqdori esa kam bo‘lganligi tufayli betonda yirik g‘ovaklar
ko‘p bo‘ladi. Bu esa betonning zichligi bilan issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsentini birmuncha
kamaytiradi.
Yirik g‘ovakli beton markasini tomonlari 15x15x15 sm ga teng bo‘lgan kublarni
tajribaxonada 28
kundan keyin, gidravlik zichlagichda siqilishga sinab aniqlanadi. Bir va ikki
qavatli bino devorlari uchun markasi 15-25, 6-7 qavatli binolar uchun 30-50, 8 qavatli binolar
uchun esa 70-100 gacha bo‘lgan yirik g‘ovakli betonlar ishlatiladi.
Yirik g‘ovakli betonning zichligi undagi to‘ldirgichning xiliga bog‘liq. Masalan, g‘ovak
ohaktoshli betonning zichligi 1500 kg/m
3
ga teng bo‘lsa, zich ohaktoshli betonniki 1700
kg/m
3
.
Chaqilgan granit yoki og‘ir shag‘al toshi ishlatilgan yirik g‘ovakli betonning zichligi o‘rta
hisobda 1800-1950 kg/m
3
ga teng.
Prof. Skramtaev B.G. va boshqa ko‘pgina olimlarning tajribalari shuni ko‘rsatdiki, Yengil
to‘ldirgichlar (keramzit,
agloporit, perlit va boshqalar) asosida, zichligi juda kichik (600-1000
kg/m
3
) bo‘lganda mustahlamligi 2-5 MPa ga teng bino devorlari uchun yirik g‘ovakli beton
ishlatish afzal.
Yirik g‘ovakli betonning issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti uning zichligiga bog‘liq.
Zichligi 1500 kg/m
3
bo‘lganda, issiqlik o‘tkazuvchanlik koeffitsienti
=0,55, zichligi 1700-
1900 kg/m
3
bo‘lganda esa
=0,65-0,85 Vt/(m
.o
C) ga teng bo‘ladi. Yirik g‘ovakli betondan
qurilgan devorlarning issiqlik o‘tkazuvchanligini kamaytirish uchun ularning yuzasini suvash
kerak.
Takrorlash uchun savollar:
1. Issiqlik izolyasiya materiallari deb nimaga aytiladi.
2. Sanoatda issiqlik izolyasiyasini ahamiyati.
3. Material g‘ovakligi deb nimaga aytiladi.
4. G‘ovaklar deb nimaga aytiladi.
5-AMALIY MASHG‘ULOT
Mavzu:
Issiqlik izolyasiya materiallarining asosiy xususiyatlari. Yuqori g‘ovakli
issiqlik izolyasiya materiallarining olish usullari.
Do'stlaringiz bilan baham: 
