Referat mavzulari ro’yxati

Takrorlash uchun savollar: 
1. Issiqlik izolyasiya materiallari deb nimaga aytiladi.
2. Sanoatda issiqlik izolyasiyasini ahamiyati.
3. Material g‘ovakligi deb nimaga aytiladi.
4. G‘ovaklar deb nimaga aytiladi.
 
7-AMALIY MASHG‘ULOT 
Mavzu:
 Ko‘pik shisha ishlab chiqarish texnologiyasi. 
Nazariy qism 
Asosiy bog‘liqliklar va hisoblash formulalari 
Tayanch iboralar:
Ko’pik shisha, mikrostruktura, selluloza, kvars, borat, fosfat, galogen 
nitrati, nuqsonlar, kvars qumi, soda ,natriy sul‘fati, dala shpati, ayrim hollarda bo‘r, dolomit, 
kaolinit va shisha chiqindi.
 
12-jadval 
Ashyo
Xomashyo 
Ishlab chiqarish 
jarayonlari 
Xossalari 
Ishlatilishi 
Shisha
Silikatlar, kvars, 
borat, fosfat, 
Xomashyoni tuyib 
shixta tayyorlanadi, 
R
siq
=700-1000MPa.
R
eg
=30-60MPa. 
Bir va uch 
qatlamli 

---

147 
galogen nitrati kabi 
xomashyolarni 
eritib olinadi. O‘rta 
xisobda qu-yidagi
oksid birikmasidan 
tashkil topgan (%): 
SiO
2
-64-73,4%,
Na
2
O
3
-10-15,5%,
B
2
O
3
-0,5%,
K
2
O-0,4%, SO
3
-
0,5%. 
keyin 15-20% shisha 
qoldig‘i qo‘shiladi. 
Maxsus qozonda 
1500
o
C xaroratda 
eritiladi so‘ng 
qoliplanadi. Shisha 
tiniq bo‘lishi uchun 
xarorat 1600
o
C 
gacha ko‘tariladi. 
Shisha bo‘tqani bir 
necha bor sovitib va 
eritilsa uning 
mustahkamligi 4-8 
barobar ortadi. 
Qolipdan olib 
silliqlanadi va jilo 
beriladi. 
Qattiqligi 5-7. 

=2,4-2,5g/sm
3

=0,35-0,85Vt/m
o
C
Derazabop shisha 
qalinligi 2-6mm.
Nur o‘tkazuvchanligi 
84-89%. 
serg‘ovak 
shisha, rangli 
va simli shisha 
taxtalar, nur 
qaytaruvchi va 
yutuvchi, 
radiaktiv 
nurlarga 
chidamli, 
mozaika va 
o‘yma bezakli 
shisha, 
eruvchan 
shisha sifatida 
ishlatiladi. 
Eruvchan 
shisha 
(ESH)
Kvars qumi, tabiiy 
va sun’iy kremniyli 
modda va ishqor 
(soda, potash, 
natriy va kaliy 
gidrooksid)lar 
qorishmasidan 
olinadi. 
Quruq va xo‘l 
usulda obdon 
tuyilgan xomashyo 
qorishmasini 1300-
1400
o
C eritib keyin 
sovitiladi va silikat 
toshi 0,4-0,8MPa 
bosimda, 1150
o
Cda, 
bug‘ qozonida yoki 
oddiy sharoitda 90-
100
o
S da eruvchan 
shisha olinadi 
(R
2
OmSiO
2
). 
Eruvchan shisha 
natriyli - Na
2
SiO
3
, 
kaliyli – K
2
SiO
3
turlarga bo‘linadi. 
Suvda eriydi, 

=1,3-
2,5g/sm
3
. Quyuqlik 
moduli 2,6-4,0, 
qotishini 
tezlashtiruvchi 
qo‘shilma – 
kremneftoristыy natriy 
- Na
2
SiF
6
. Maxsus 
qotiruvchi 
qo‘shimchasiz ESH 
yaroqsiz. Silikat 
natriyni SO
2
bilan 
birgalikda reaksiyasi 
ESHni qotiradi. ESHga 
qo‘rg‘oshin oksidi 
qo‘shib qayroq toshlar 
olish mumkin. Suyuq 
ESHni kvars qumi 
(30%dan ko‘p) va 
kremniy ftor natriy 
(6%) bilan qorishtirib 
kislotaga chidamli 
bog‘lovchi olish 
mumkin. R
siq
=50-
60MPa. Unga 0,5% 
zig‘ir yog‘i yoki 2%
qo‘shilma qo‘shib 
kislota va suvga 
chidamli sement olish 
mumkin. 
Yelim, 
bog‘lovchi 
modda, 
kislotaga, 
o‘tga chidamli 
qorishma va 
beton, 
bo‘yoqlar, 
kuydirilmay 
olinadigan 
ishqorli 
sementlar 
olishda 
ishlatiladi. 
Gaz 
ko‘pik 
shisha
Shishabop sun’iy 
silikat 
xomashyosidan 
Xomashyo 
obdon 
tuyiladi 
va 
gaz-
g‘ovak 
hosil 

=0,13-0,5g/sm
3
. 

=0,06-0,12Vt/m
o
C
R
siq
=0,08-5,0MPa 
Issiqlikni kam 
o‘tkazadigan 
hamda 
namlikdan 

---

148 
olinadi. 
qiluvchi – antratsit, 
koks, 
grafit, 
ohaktosh 
yoki 
marmardan 
1-2% 
qo‘shib 600-850
o
C 
gacha 
qizdirganda 
uning yuzasi erib 
parda hosil bo‘ladi 
vam 
uning 
ichki 
qismida 0,1-5 mm 
gacha 
yiriklikdagi 
g‘ovaklar 
hosil 
bo‘ladi. 
Hajmi 
kengayadi. 
Keyin 
xumdonda 
qizdiriladi. 
Ko‘pik gaz shisha 
olish uchun shixta 
bilan ko‘pik hosil 
qiluvchi – ildiz (0,5-
2%) bentonit va 
o‘tga chidamli 
tuproq (2-4%) 
qorishtirilib 
ko‘pirtiriladi, 
qolipga quyib 
quritiladi va 
qolipdan olinib 650-
700
o
C da qizdiriladi. 
saqlagich va 
maxsus 
buyumlar 
sifatida 
ishlatiladi. 
Shisha 
tolasi
Xomashyo sifatida 
kvars qumi, soda 
yoki natriy 
sulg‘fati, dala 
shpati, ayrim 
hollarda bo‘r, 
dolomit, kaolinit va 
shisha chiqindilari 
ishlatiladi. 
Shixtani tayyorlash, 
eritish (1500-
1600
o
C), markazda 
qotiruvchi uskunada 
shisha bo‘tqani titib 
yoki tola holatida 
cho‘zib (uzunligi 50 
sm gacha, diametri 
1-30mkm) sovitilib 
olinadi. Shuningdek 
shtatik, filg‘er va 
purkash usullarida 
olinadi. To‘shak 
shaklida bo‘lishi 
uchun shisha 
paxtaga 
fenolformaldegid, 
karbamid smolalari 
suyuq loy yoki 
alyumosilikat 

=0,5-1,3g/sm
3
. 

=0,03-0,07Vt/m
o
C
Issiqqa chidamliligi – 
500
o
C. 
Devorbop 
panel, 
o‘rtasiga 
issiqlik 
izolyasiya 
qatlami, 
qavatlararo 
qoplama, 
issiqlik va 
tovushni 
yutuvchi 
ashyo sifatida 
ishlatiladi. 

---

149 
bog‘lovchilar 
qo‘shib qoliplanadi. 
Ko‘pik 
shisha
Shishabop 
xomashyodan kvars 
qumi, shisha 
chiqindi ohaktosh, 
soda yoki natriy 
sulfonatidan 
olinadi. 
Xomashyoni 1-2% 
eritib g‘ovaklar 
xosil qiluvchi koks 
va tuyilgan oxaktosh 
yoki bo‘r, kalsiy 
karbidi qo‘shsa 
shisha bo‘tqa (1-2%) 
ko‘piradi va 
soviganda serg‘ovak 
bo‘ladi. Tarkibida 
suyuq shisha 
miqdori 22-65%ni 
tashkil etadi. 
Harorat 400-600
o
C da 
buzulmaydi. 

=150-
250kg/m
3
. 

=0,06-
0,1Vt/m
o
C. G‘ovaklar 
o‘lchami 0,1-0,5 mm. 
G‘=85-95%. Rsiq=0,5-
12,5MPa. 
Yuzasi 900
o
C 
gacha bo‘lgan 
uskuna, 
quvurlarni 
muxo-
fazalashda 
ishlatiladi. 
Oyna taxtalarning markalari
13-jadval 
Markasi
 
Qalinligi, 
mm
 
Nomi
 
Ishlatilish sohasi
 
M1
 
2,6
 
Sifatli ko‘zgu
 
Sifatli ko‘zgu va avtomobil oynalari sifatida ishlatiladi.
 
M1
 
2,6
 
Ko‘zgu
 
Sifatli ko‘zgu va avtomobil oynalari sifatida ishlatiladi.
 
M2
 
2,6
 
Sifatli ko‘zgu
 
Turli ko‘zgular va avtomobillar uchun havfsiz oynalar 
tayyorlashda ishlatiladi.
 
M3
 
2,6
 
Texnik 
silliqlangan
 
Pardozbop ko‘zgular va avtomobillar uchun havfsiz 
oynalar tayyorlashda ishlatiladi.
 
M4
 
2,6
 
Derazabop 
silliqlangan
 
Bino konstruksiyalarini yuqori sifatli oynalar bilan 
qoplashda ishlatiladi.
 
M5
 
2,6
 
Derazabop 
silliqlanmagan
 
Binolarini oynalar bilan qoplashda, qishloq xo‘jaligi 
mashinalari oynalari sifatida ishlatiladi.
 
M6
 
2,6
 
Derazabop 
silliqlanmagan
 
Binolarini oynalar bilan qoplashda ishlatiladi.
 
M7
 
6,5.12
 
Vitrinabop 
silliqlangan
 
Vitrina va vitrajlarni yuqori sifatli oynalar bilan 
qoplashda ishlatiladi.
 
M8
 
6,5.12
 
Vitrinabop 
silliqlanmagan
 
Vitrina, vitraj va fonar oynalari sifatida ishlatiladi.
 
Vitrina oynasi ikki xil markada ishlab chiqariladi: silliqlangan markasi M7 va 
silliqlanmagan M8. Qalinligi 6,5-12 mm, yuzasi 3000x6000 mm
2
o‘lchamlarga ega. Jamoat 

---

150 
binolari, ko‘rgazma vitrinalari va derazalarini qurishda ishlatiladi. Nur o‘tkazuvchanligi 75-
83% ga teng. 
Rangli va rangsiz simli taxta pardozbop oynalar sanoat korxonalari, zavod va zarb 
bilan ish yurituvchi sex derazalari uchun ishlatiladi. Shuningdek, bino va inshootlarning ichki 
xonalarida to‘siq sifatida ham ishlatiladi. Bunday oyna taxtalarni ikki yoki bir tomoni tekis 
yoki bezakli shtamplangan bo‘ladi (3-rasm). 
Qatlamli oyna taxta. Singanda ham bo‘laklarga bo‘linmaydigan tripleks deb 
ataluvchi qatlamli oyna silliqlangan oyna taxtalarni o‘zaro organik yelim bilan yopishtirib 
tayyorlanadi (4-rasm).
 
 
3-rasm. Pardozbop oynalar. 
 
4-rasm. Zamonaviy oyna taxta paket. 

---

151 
a) 2-qatlamli paket; b) 3-qatlamli paket. 
1-oyna; 2-havo bo‘shlig‘i; 3-rama; 4-germetik; 5-qurituvchi; 6-biriktiruvchi qism. 
 
Bunday oyna avtomashina va samolyot deraza ko‘zlariga solishda, yuqori bosimda 
ishlovchi asbob-uskunalar tayyorlashda keng ishlatiladi.
Agar qatlamli oyna taxtaga zarb bilan urilsa, unda ko‘ndalang yoki tartibsiz darzlar 
hosil bo‘ladi, ammo qatlamlar orasidagi yelim oyna siniqlarini ushlab, uni bo‘laklarga 
bo‘linib ketishdan saqlab qoladi. 
Taxta oyna eni 125 dan 525 mm gacha; uzunligi 250 dan 1200 mm gacha 
o‘lchamda ishlab chiqariladi. Taxta oyna paketlarning ba’zi xossalari 4.4-jadvalda keltirilgan. 
Oyna taxta paketlarning fizik xossalari
14-jadval 
Ko‘rsatkich 
Oyna paket, mm 
2 oyna taxtadan 
3 oyna taxtadan 
15 
20 
15 
20 
Issiqlik yo‘qotish koeffitsienti, Vt/m
2
3,13 
2,72 
1,97 
1,74 
Yorug‘lik o‘tkazuvchanlik, % 
70 
70 
60 
60 
Shovqin darajasi, dB 
40-45 
40-45 
48-55 
48-55 
 
8-AMALIY MASHG‘ULOT 
Mavzu:
 Ko‘pchitilgan perlit texnologiyasi asoslari. 
Nazariy qism 
Asosiy bog‘liqliklar va hisoblash formulalari 
Tayanch iboralar:
Plastmassalar, termoplastlar, polimerizatsiya, polikondensatsiya, 
mustahkamlik, qayishqoqlik, korroziyaga bardoshlilik, polietilen, polivinilxlorid, 
polimerbeton, shishaplastlar, bezak buyumlar. 
Perlit
(frans. perle — marvarid) — konsentrik-poʻstloqsimon strukturali nordon vulkan 
shishasi. Tarkibi nordon lavalarnikiga oʻxshash. Unda SiO2 (65-75%), A12O3 (10-15%), oz 
miqdorda Fe2O3, CaO, MgO, SO3 va 1 — 9% gacha suv boʻladi. Chizigʻi boʻyicha 
sindirilganda pusti marvarid kabi yaltiraydigan kichik sharchalarga boʻlinadi. Teksturasi 
massivli yoki gʻovakli. P. vulqanik shishani sovishida gidratatsiya jarayoni qoʻshilganda yoki 
vulkanik shishaga keyinchalik gidrotermal suv taʼsir etganda hosil boʻladi. 
Zichligi 2300–2390 kg/m3, gʻovakligi 1,8—2% dan 70% gacha. P. 850—1200° gacha 
qizdirilganda yumshaydi, tarkibidagi suv bugʻga aylanadi, yumshagan jins shishib, 10—20 
marta kattalashadi. Shishgan P. donachalarining hajmiy ogʻirligi 30—40 dan 350–400 kg/m3 
gacha boʻladi. Ular qum va shagʻal oʻrnida, yengil beton bogʻlovchisi sifatida, issiqlik 
izolyasiya materiallari tayyorlashda ishlatiladi. P.dan kimyo, neftni qayta ishlash, oziqovqat, 
dori-darmon, shisha sanoatlari va qishloq xoʻjaligida foydalaniladi. 
Polietilen va polipropilendan, quvur, plyonka, list, penoplast, sanitar-texnik buyumlar, 
olinadi. 

---

152 
Polizobutilen-yumshoq elastik polimer. Polietilen va polipronilendan kimyoviy 
chidamligi va mustahkamligi past, lekin elastik. 
Undan qurulish buyumlarini gidroizolyasiya qilish, buyum choklarini zichlash, yYelim va 
mastika olishda ishlatiladi. 
Polistirol-[C
6
H
5
CH-CH
2
-]
n
-stiroldan polimer bo‘lib etilbenzoldan olinadi. U o‘ta shaffof, 
90% nurni o‘tkazadi. 
Kamchiligi-juda mo‘rt, organik eritmalarga chidamsiz. Undan penoplast, bezak plitalar 
olinadi. 
Polivinilxlorid-atsetilen va xlorli vodoroddan har xil usulda olinadi. 
Tarkibida ko‘p xlor bo‘lgani uchun u yonmaydi, 130-170
0 
S tarkibida xlorli vodorod 
ajralib chiqa boshlaydi va polivinilxlorid parchalanadi. PVX dan – linoleum, plitka, 
gidroizolyasion va bezak plyonkalar, quvurlar olinadi. 
Polivinilatset (PVA)-CH
2
-CHOCOCH
3
vinilatsetat polimeri bo‘lib, atsetilen va uksus 
kislotasidan sintez qilib olinadi .Adgeziyasi yaxshi, elastik, yorug‘ga chidamli, rangsiz 
bo‘lgani uchun PVA dan lak, bo‘yoq, yYelim olinadi. Emulyasiyasidan polimersement beton 
va namga chidamli gulqog‘oz olinadi. 
Poliakrilatlar (PA) - akril va metakril kislotalar va ularni birikmalardan olinadigan 
polimer. PA-shaffof bo‘lib, ultrabinafsha nurlarni yaxshi o‘tkazadi. Qurilishda metakrilat 
kislotadan olingan PA ko‘proq ishlatiladi, polimetilmetakrilat-organik shisha-deyiladi (99% 
quyosh nurini o‘tkazadi). Oddiy shishadan mo‘rtligi kam, yaxshi ishlov beradi. Organik 
shisha-binolarni, teplitsa, oranjyoreya, basseynlarga oyna sifatida, emulsiya, lak, bo‘yoq 
olishda ishlatiladi. 
Sintetik kauchuklar har xil uglevodorodlardan sintez yo‘li bilan olinadi. 
Polikondensatsiya usulida olingan polimerlar 
Fenolformaldegid-fenol bilan formaldegidni polikondensatsiya usuli bilan olingan 
mahsulot. 
Normal temperaturada qotishi uchun katalizatorlar-kuchsiz kislotalar ishlatiladi. Undan 
qatlamli plastik uchun yYelim, yYelimlar, yYengil g‘ovakli pastmassa, minvata olishda 
ishlatiladi. 
Aminoaldegidlar-aminlar bilan aldegidlarni polikondensatsiya usulda olingan polimer. 
qurilish materiali sifatida asosan karbomid va melaminoformaldegid polimer ishlatiladi. 
Bulardan ham FFS ga o‘xshash joylarda ishlatiladi. 
Furanli polimerlar-furfurol, furil spirti va atsetondan olinadi. Furanil birikmalarga 
quyidagilar kiradi: 
FA-furfurol atseton monomeri; 
FAM-modifikatsiya qilingan FA; 
Lignin-furfurol smolasi; 
Bulardan polimerbetonlar, lak, yelim, mastikalar olinadi. 
Epoksid polimerlar-epixlorgidrin bilan dioksidifenol-propani asosidagi mahsulot. 
Epoksid smola quyuqligi va rangi bo‘yicha asalni eslatuvchi suyuqlikdir. U ED-5, ED-6, ED-
14, ED-16, ED-20 markalarga bo‘linadi.