Referat mavzu: fors tilida fe’lning shart-istak mayli

 

---

I.
 
SHART-ISTAK MAYLI HAQIDA UMUMIY MA’LUMOT 
Harakatning real borliqqa bo„lgan munosabatini ko„rsatuvchi grammatik 
kategoriyaga 
mayl 
deyiladi. 
Mayl 
kategoriyasi 
predikativlik 
aloqasining 
ifodalanishida asosiy formalardan biridir. Shunga ko„ra mayl kategoriyasi 
harakatning voqelikka munosabatini emas, balki so„zlovchi bilan fe‟ldan 
anglashilgan harakat aloqasining real borliqqa munosabtini ifodalaydi. Jumladan, 
yoz, kel, o‘qi, yozsa, kelsa, o‘qisa
kabi, fe‟l formalarida voqelikda yuz bermagan, 
reallashmagan, faqat uning bajarilishi bilan bog`liq so„zlovchining turlicha 
munosabatini ko„rsatgan harakat ifodalansa, 
yozdi, kelgan, o‘qiyotir
kabi formalar 
esa harakatning bajarilganligini yo bajarilayotganini, uning reallashganini, nutq 
momentida uning natijasi mavjudligini bildiradi. 
Mayl kategoriyasi orqali anglashilgan ma‟nolar modal ma‟nolar ham 
hisoblanadi. Chunki fe‟l formalari bilan ifodalangan harakat, voqea-hodisani 
bajarishga xohish, istak, aniqlik kabilar bevosita modallik kategoriyasi bilan 
bog`langan. Lekin modallik maylga nisbatan kengroqdir. Fikrning real voqelikka 
munosabatini ko„rsatgan modallik kategoriyasi fe‟lning mayl formalaridan tashqari, 
tilning boshqa vositalari orqali ham ifodalanadi. Mayl kategoriyasi zamon va shaxs 
kategoriyasi bilan uzviy bog`langan bo„lib, fe‟lning tuslanish sistemasiga kiradi. 
O„zbek tilida fe‟lning mayl formalari turli ko„rinishlarga ega bo„lib, bular ma‟no 
va morfologok ifodalanish jihatidan bir-biridan farq qiladi. Hozirgi o„zbek tilida 
maylning quyidagi turlari bor: aniqlik mayli, buyruq mayli, istak mayli va shart 
mayli.
1
Beshta eron tilshunosi tomonidan yozilgan fors tili grammatikasida fe‟lning 
quyidagi mayllari keltirilgan:
