Редактор: досент Н


DATA MĠNĠNG metodlarının təsnifatı



Download 6,21 Mb.
Pdf ko'rish
bet328/378
Sana09.10.2022
Hajmi6,21 Mb.
#852056
1   ...   324   325   326   327   328   329   330   331   ...   378
Bog'liq
informasiya sistemleri s q kerimov aze

11.5.DATA MĠNĠNG metodlarının təsnifatı 


541 
Ġlkin verilənlərlə iĢləmə prinsipinə görə DATA MĠNĠNG metodlarını iki 
qrupa bölürlər: 1) verilənləri saxlamaqla onlardan bilavasitə istifadə edən metodlar; 
2) verilənlərin (Ģablonların) distillə edilməsi ilə formal qanunauyğunluqların 
aĢkarlanması və istifadə edilməsi metodları. 
1-çi qrup metodlarda
ilkin verilənlər detallaĢdıırılmıĢ Ģəkildə saxlanır və 
bilavasitə proqnostik modelləĢdirmə və /və ya istisnaların analizi mərhələlərində 
istifadə edilir. Bu qrup metodların tətbiqi zamanı cox böyük verilənlər bazalarının 
analizində cətinliklər yarana bilər. Bu qrup metodlara klaster analizi, analogiyaya 
görə mühakimə metodu aiddir. 
ġablonların distillə edilməsi adlanan 2-çi qrup metodlarda 
ilkin verilənlərdən 
bir informasiya nümunəsi (Ģablon) cıxarılır və növü tətbiq edilən metoddan asılı 
olan formal konstruksiyalara cevrilir. Bu proses sərbəst axtarıĢ mərhələsində yerinə 
yetirilir. 1-çi qrup metodlarda isə bu mərhələ prinsip etibarilə olmur. Proqnostik 
modelləĢdirmə və istisnaların analizi mərhə-lələrində sərbəst axtarıĢ mərhələsinin 
nətiçələrindən istifadə edilir. Bu nətiçələr verilənlər bazalarının özləri ilə 
müqayisədə daha yığçam olurlar. Bu qrupa məntiqi metodlar, vizuallaĢdırma 
metodları, kross-tabulyasiya metodları, tənliklərə əsaslanan metodlar aiddir. 
Məntiqi metodlara 
qeyri-səlis sorğular və analizlər, simvol qaydaları, həlletmə 
ağaçları, genetik alqoritmlər daxildir. Onların köməyilə tapılan qanunauyğunluqlar 
istifdəci ücün kifayət qədər Ģəffaf Ģəkildə tərtib edilir. Alınan qaydalarda kəsilməz 
və diskret dəyiĢənlər ola bilər. Həlletmə ağaçı asanlıqla simvol qaydaları dəstinə 
cevrilə bilər. Bunun ücün ağaçın kökündən terminal təpəyə qədər yol bir qayda 
kimi generasiya olunur. Həlletmə ağaçları və qaydalar faktiki olaraq eyni 
məsələnin müxtəlif üsullarla həllidir və bir-birindən yalnız imkanlarına görə 
fərqlənir. Bundan əlavə, qaydalar həlletmə ağaçlarına nisbətən aĢağı sürətli 
alqoritmlərlə reallaĢdırılır. 
Kross-tabulasiya metodlarına 
agentlər, bayes Ģəbəkələri və kross-çədvəl 
vizuallaĢdırma metodları aiddir. Sonunçu metod qanunauyğunluqların sərbəst 
axtarıĢını təmin edir. 


542 
Tənliklərə əsaslanan metodlar 
aĢkarlanan qanunauyğunluqları riyazi tənliklər 
Ģəklində ifadə edirlər. Odur ki, onlar yalnız ədədi dəyiĢənlərlə iĢləyə bilirlər, digər 
tipli dəyiĢənlər kod formasına cevrilməlidir. Bu səbəbdən bu metodların tətbiqi 
məhdudlaĢır, buna baxmayaraq onlardan müxtəlif məsələlərin, ələlxüsus 
proqnozlaĢdırma məsələlərinin həlli ücün geniĢ istifadə edilir. Bu qrupa əsasən 
statistik metodlar və neyron Ģəbəkələri daxildir.
Statistik metodlar 
ən cox proqnozlaĢdırma məsələlərinin həllində tətbiq edilir. 
Verilənlərin statistik analizi ücün coxlu metodlar mövçuddur, məsələn, 
korrelyasiya-reqressiya analizi, dinamik sıraların korrelyasiyası, dinamik sıralarda 
meyletmənin aĢkarlanması, harmonik analiz və s. 
Digər təsnifata görə DATA MĠNĠNG metodlarını iki sinfə bölürlər: statistik 
və kibernetik metodlar. Bu təsnifat sxemi riyazi modellərin öyrədilməsinə müxtəlif 
yanaĢmalara əsaslanır 

81

. Burada 
statistik metodlar 
retrospektiv verilənlərdə əks 
olunan təçrübə nətiçələrinin orta qiymətlərindən istifadə edilməsinə əsaslanırlar. 
Bu baxımdan statistik metodları 4 qrupa bölürlər: 1) deskriptiv analiz və ilkin 
verilənlərin təsviri, 2) əlaqələrin analizi (korrelyasiya və reqressiya analizi, faktor 
analizi, dispersiya analizi), 3) coxölcülü statistik analiz (komponent analizi, 
diskriminant analizi, coxölcülü reqressiya analizi, kononik korrelyasiya və s.), 4) 
vaxt sıralarının analizi (dinamik modellər və proqnozlaĢdırma). 
Kibernetik metodlar 
kompüter riyaziyyatına və süni intellektə əsaslanan 
yanaĢmalar toplusudur. Bu sinfə aĢağıdakı metodları aid edirlər: neyron Ģəbəkələri 
(tanınma, klasterləĢdirmə, proqnozlaĢdırma), təkamül proqramlaĢdırma, genetik 
alqoritmlər (optimallaĢdırma), assosiativ axtarıĢ (analoqların və prototiplərin 
axtarıĢı), qeyri-səlis məntiq, həlletmə ağaçları, ekspert biliklərin emalı metodları və 
s. 
Metodları həmcinin DATA MĠNĠNG-in həll etdiyi məsələlərə görə də 
təsnifata ayrılılar. Burada iki təsnifat sxemi mövçuddur. 1-çi təsnifat sxeminə görə 
metodları iki qrupa ayırırlar: 1) 
seqmentləĢdirmə
(təsnifat və klasterləĢdirmə), 2) 
proqnozlaĢdırma 
məsələlərinin həlli ücün metodlar. 2-çi təsnifat sxeminə uyğun 


543 
olaraq metodlar iki istiqamətdə yönəldilir: 1) təsviri nətiçələrin alınması ücün, 2) 
proqnozlaĢdırıçı nətiçələrin alınması ücün. 
Təsviri metodlar 
verilənləri təsvir edən 
Ģablonların (nümunələrin) tapılması ücün tətbiq edilir. Bu qrupa klaster analizinin 
iterativ metodları, o çümlədən, k-orta və k-mediana alqoritmləri, klaster analizinin 
iyerarxik metodları, Koxonenin özünütəĢkil kartları, kross-çədvəl vizuallaĢdırma 
metodları, vizuallaĢdırmanın digər metodları və s. aiddir. 
ProqnozlaĢdırma 
metodları müəyyən dəyiĢənlərin məlum qiymətlərindən istifadə etməklə digər 
naməlum dəyiĢənlərin qiymətlərinin proqnozlaĢdırılması ücün tətbiq edilir. Bu 
metodlara neyron Ģəbəkələr, həlletmə ağaçları, xətti reqressiya, yaxın qonĢu 
metodu, dayaq vektorları metodu və s. aiddir. 

Download 6,21 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   324   325   326   327   328   329   330   331   ...   378




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish