Редактор: А. Тилегенов Редколлегия ағзалары

МуғаллиМ ҳәМ үзликсиз билиМлендириў
137
Она тили таълимини такомиллаштиришда ўқитувчи қуйидаги мезонларга таяниш 
лозим:
– адабий тил тушунчасини кенг қамровли, кўп қиррали ҳодиса эканлигини 
чуқур англаш, адабий тил тараққиёти барқарорлигини таъминловчи восита-
лардан унумли фойдалана олиш, унинг меъёрларини билиш;
– Болаларда тил ўргатиш усулларини (кўргазмалилик, якка тартибда ишлаш 
учун бериладиган топшириқлар ва вазифаларнинг хилма-хиллигини) тако-
миллаштириш;
– таълим жараёнида тафаккурни ўстиришда оддийдан мураккабга, бўлакдан 
бутунга бориш энг мақбул ва осон йўллардан бири эканлигини ҳисобга 
олиш;
– таълим жараёнида ҳодисалардан грамматик қоидаларга бориш йўлини 
тутиш, матн асосида ўқитиш усулларини жорий этиш;
– тил ва адабиёт муштараклигига эришиш;
– ҳар бир дарснинг илмий, ижодий ташкил этилишини кўзда тутиш.
Ўқувчилар тил ҳақидаги тушунчаларни ўзлаштиришда ақлий операцияларни 
анализ ва синтез операцияларини бажарадилар. Ҳар бир инсон ўз тажрибасида ана-
лиз ва синтезнинг юзага келиш қонуниятларини ўзлаштиради. Масалан, сизга таниш 
бўлмаган бирор буюм намойиш қилинаётган бўлса, сиз уни қисмларга ажратилмаган 
умумий тарзда идрок қиласиз, унинг нимага кераклигини ҳам, ишлаш принципи ҳам 
сизга аниқ эмас. Сиз нотаниш шу буюмни кўздан кечириш билан сиз тугал бўлмаган 
синтезни амалга оширасиз. Сўнг буюмни изчиллик билан кўздан кечириш билан айрим 
қисмларини ажратиш, унинг маъносини, вазифасини тушуниб оласиз. Ҳар қандай 
ақлий ишнинг муваффақияти анализ ва синтезнинг мукаммаллигига ва боғлиқликда 
амалга ошириш ўқувчига боғлиқдир.
Таълимнинг ҳамма босқичларида диққат болаларда анализ ва синтез қилиш, 
ўқувчини билим ҳосил қилишга, улар орасидаги боғланишни амалга оширишга
қаратилиши керак.
Анализ ва синтез операциялари билан бир қаторда ўқувчиларни абстрактлаш ва 
конкретлай билишга ўргатиш керак. Шу мақсадда маҳсус машқлар бериш зарур: 
Чунончи, уни тасвирловчи расмлар, тарқатмали материаллар изоҳлаш, жадвал ва схе-
малардан фойдаланиш, ўқув билим фаолиятини ташкил қилишда, изоҳли усул, билим-
ларни баён қилиш усули, қисман изланиш ва тадбиқ қилиш, оғзаки кўрсатмали ва ама-
лий усуллар билан тушунтириш, суҳбат, ҳикоя, китоб билан ишлаш каби усуллардан 
фойдаланиш ҳам яхши натижа беради.
Адабиётлар:
1. Бекбергенов А. Қарақалпақ тилиниң стилистикасы. Нөкис, 1990.
2.Бердимуратов Е. Әдебий тилдиң функциональлық стильлериниң раўажланыўы менен 
қарақалпақ лексикасының раўажланыўы. Нөкис, 1973
РЕзЮМЕ
Мақолада ўқувчиларнинг сўз бойлигини ривожлантириш ва янги сўзларни ўргатишнинг 
самарали усуллари ҳақида сўз боради.
РЕзЮМЕ
В статье речь идёт о эффективных приёмах изучения новых слов и развитие словарного 
запаса учащихся.
SUMMARY
In this article we are talking about effective methods of learning new words and vocabulary 
development of pupils.

---