Raqamli texnikaga kirish va avtomatika asoslari

Ochiq va berk sikllar bo‘yicha rostlash. Tizimning ish jarayonida rostlanadigan miqdorni belgilangan chegarada saqlash yoki topshiriqdagi qonun bo‘yicha o‘zgartirish rostlanishning ochiq yoki berk sikllari bo‘yicha bajarilish mumkin. Ketma-ket ulangan: boshkarish ob’ekti BO, rostlanuvchi organ RO, rostlagich R va topshirgich T (bu qurilma yordamida tizimga topshiruvchi ta’sir x(t) beriladi) dan tuzilgan tizimni ko‘rib chiqamiz.
Ochiq sikl (11.3 - rasm, a) bo‘yicha rostlashda topshirgichdan rostlagichga keladigan topshiruvchi ta’sir ob’ektga bu ta’sir natijasining funksiyasi bo‘lmaydi, balki u operator tomonidan topshiriladi. Topshiruvchi ta’sirning ma’lum qiymatiga rostlanadigan miqdor y(t) ning ma’lum joriy qiymati mos keladi. Bu joriy qiymat g‘alayonlantiruvchi ta’sir F(t) ga bog‘liq. Ochiq tizim aslida uzatish zanjiridan iborat bo‘lib, topshirgichdan berilgan topshiruvchi ta’sir x(t) rostlagichda ichki ta’sirlar Z₁(t); Z₂(t) vositasida kerakligicha ishlagandan keyin rostlsh ob’ektiga uzatiladi, ammo ob’ekt rostlagichga teskari ta’sir etmaydi

11.3,a -rasm. Ochiq (a) sikl buyicha rostlash sxemaci



11.3,b-rasm. Berk sikl buyicha rostlash sxemasi:
T - topshirgich; R– rostlagich; RO – rostlovchi organ; BO- rostlash ob’ekti; x(t) - topshiruvchi ta’sir; Z₁(t) va Z₂(t) – ichki rostlovchi ta’sir; y(t) – rostlanadigan miqdor; F(t) - g‘alayonlantiruvchi ta’sir.

11.3. Avtomatik rostlash tizimlarida teskari aloqalar

Rostlanuvchi kattalikning yo‘l qo‘yilgan qiymatidan oshib ketishi, odatda, rostlash jarayonini oraliq davrda stabillashga mo‘ljallangan teskari aloqa qurilmalari yordamida bartaraf qilinadi.
Teskari aloqa tizimdagi keyingi bo‘g‘inning chiqish signali undan oldin keladigan bo‘g‘inning kirishiga uzatadigan qurilma hisoblanadi. Avtomatik tizim tarkibiga kirgan elementlar detektorlash qobiliyatiga ega, ya’ni ularning harakati muayyan yo‘nalishga ega: bo‘g‘inning kirishiga keladigan signal bo‘g‘indan faqat bir yo‘nalishda kirishdan chiqish tomonga o‘tadi. Agar bo‘g‘inning chiqishidagi signal o‘zgarsa, bu bo‘g‘inning kirishiga kelgan signal tizimiga ta’sir qiladi. Bo‘g‘inlardan birining kirishiga kelgan signal tizimning barcha bo‘g‘inlaridan o‘tib boshlang‘ich kirishga tranformatsiyalangan holda kelgan yopiq tizim teskari aloqa tizimi deyiladi.
Teskari aloqaning vazifasini va ishlash prinsipini o‘zgarmas tok motorining aylanish chastotasini boshqarish tizimi misolida qo‘rib chiqamiz. Bu yerda motor rostlash ob’ekti, motorning aylanish chastotasi esa rostlanuvchi miqdor bo‘ladi. Rostlanuvchi miqdorni topshiriqdagi chegarada saqlash uchun ob’ektga beriladigan rostlovchi ta’sir rostlanuvchi miqdorning qiymatini hisobga olgan holda shakllanadi. Motorning valiga o‘rnatilgan taxogenerator rostlanuvchi miqdorning elektrik signalga-taxogeneratorning e.yu.k. ga aylantiradi; ushbu kattalik (e.yu.k) ta’sir zanjiri bo‘ylab rostlanuvchi ob’ektga uzatiladi.