Raqamli texnikaga kirish va avtomatika asoslari

11.2.Avtomatik boshkarish, avtomatik rostlash, avtomatik nazorat (ABT,ART, AKT) tizimlari xakida tushuncha.
Avtomatlashtirilgan tizimlarning kurinishlari

Ishlab chikarish jarayonlarini avtomatlashtirish xozirgi davrdagi texnika tarakkiyotining asosiy yunalishlaridan biri bulib, ishlab chikarish samaradorligini tinimsiz oshirish va maxsulot sifatini yukoriga kutaradigan asosiy omil xisoblanadi.

Avtomatlashtirish- texnologik jarayonlarni odamning bevosita ishtirokisiz boshkarishda kontrol ulchov asboblari, rostlagichlar va boshka texnikaviy kurilmalrni kullash demakdir.
Odamning texnologik jarayonda ishtirok etish darajasiga kura avtomatlashtirilgan tizimlar kuyidagi turlarga bulinadi:-avtomatik kontrol;- avtomatik rostlash;-avtomatik boshkarish.
Avtomatik nazorat texnologik jarayonning xoxirgi xolati xakida aperativ ma’lumot olish va uni kayta ishlash uchun xizmat kiladi. Avtomatik nazorat o‘z navbatida avtomatik signalizatsiya, avtomatik o‘lchash, avtomatik saralash va avtomatik axborotni yig‘ishga ajratiladi.
Avtomatik signalizatsiya xizmatchilarni, texnologik jarayon ko‘rsatkichlari chegaraviy ma’ruzako‘rsatkichlarga yaqinlashganlik haqida axborot beradi. Avtomatik o‘lchash texnologik jarayonni asosiy ko‘rsatkichlarini maxsus asboblarga uzatib berishga xizmat qiladi. Avtomatik saralash maxsulotni og‘irlik o‘lchamlari, rangi va boshqa fiziko-mexanikaviy xususiyatlariga qarab ajratishga xizmat qiladi. Avtomatik axborotni yig‘ish texnologik jarayon o‘tishi, maxsulotni sifati, soni va boshqa ko‘rsatkichlari xaqida ma’lumot yig‘ishda xizmat qiladi. Avtomatik ximoya nonormal va xalokat xolatlarida qo‘llaniladi. Bu holda himoya vositalari jarayonni to‘xtatib yoki avtomatik ravishda ushbu xolatlarni chetlashtirishga xizmat qiladi.
Avtomatik rostlashda texnologik jarayonning berilgan parametrlarini avtomatik ravishda rostlagichlar yordamida saklanadi. Bunda odam avtomatik rostlash tizimining ishini kuzatib turadi.
Texnologik operatsiyalarni berilgan ketma-ketlikda avtomatik ravishda amalga oshirish va boshkarish ob’ektiga ma’lum ketma-ketlikda ta’sir kursatish avtomatik boshkarish deb yuritiladi.
Ishlab chikarishdagi texnologik jarayonlarni avtomatlashtirishning xolati uch davr bilan boglik.
Birinchi davrda ayrim texnologik jarayonlar avtomatlashtiriladi. Bu xolda shkalalari yaxshi kurinadigan yirik asboblar ishlatiladi. Bu asboblarning korpusida ulchov asbobi, rostlagich va zadatchik joylashadi.
Ikkinchi davr-ishlab chikarishdagi ayrim texnologik jarayonlarning kompleks avtomatlashtirish davri. Bunda boshkarish aloxida shitga urnatilgan asboblar buyicha olib boriladi. Kichik xajmdagi ikkilamchi asboblar barpo etiladi.
Uchinchi davr- batamom tulik avtomatlashtirish davri. Bunda agregat va sexlar tula avtomatlashtiriladi. Bu boskichda boshkarish yagona dispetcherlik punktida markazlashtiriladi. Korxonaning tulik avtomatlashtirilishi uning avtomat- zavodga aylanishi demakdir.
ABS lari asosan ikki xil kurinishda ega: birinchi turga boshkaruvchi va boshkariluvchi kismlar uzaro ketma-ket boglangan va bir-biriga ochik zanjir buyicha uzaro ta’sir kursatadigan avtomatik boshkarish tizimlari kiradi.
Ochik zanjirli ABS larida ob’ektlarning ishga tushishi, ishlashi va tuxtashi ma’lum vakt (davr) oraligida oldindan berilgan programmasi asosan o‘tadi, ob’ektdagi texnologik protsesslar undagi mikdor va sifat uzgarishlariga boglik bo‘lmaydi.
Bunday tizimlarga misol sifatida asinxron elektr yuritmaning ishga tushishi, ma’lum vakt oraligida boshkarilmaydigan rejimda ishlashi (uz holicha) va ish davri tamom bo`lgach tutashdan iborat programmaga muvofiq ishlashini ko`rsatish mumkin. Avtomatik manipulyatorlar va texnologik potok liniyalar ham oldindan belgilangan programmaga muvofiq ishlaydi.

. a	\ B