Rangli va qora

8.4.1. Titanning ishlatilishi 
 
Titan va u asosidagi qotishmalar kam og'irlikka ega bo'lib, mustahkam 
bo'ladi, shuning uchun aviatsiyada ishlatiladi. Masalan, l kg samolyot dvigateli 
og'irligini 8 - 10 marta kamaytiradi. Aviatsiyada porshen, shatun, klapanlarni 
yasashda ishlatiladi. Xuddi shunday reaktiv dvigatellarning agregatlari, kompressor 
disklari, turbina kuraklari, rotor va boshqa narsalar yasaladi. Bundan tashqari 
dengiz kemalari, avtomobillar va temir yo'l transportlarida qo'llaniladi. Po'latlar 
yasashda ham titan ishlatiladi. 
Rangli metallarning qotishmasida ham 6—11% Ii Ti bo'ladi. Ko'proq titan-
mis qotishmasi uchraydi. Alyuminiyli bronzaning mustahkamligini oshirish uchun 
bronzaga 0,5 dan 1,55% gacha Ti qo'shiladi. 
Qattiq va issiqqa chidamli qotishmalar 
 
Bunga TiC karbit titan kiradi. Bundan qattiq titan volfram hosil qilinadi. 
Ularning tarkibi 10 - 40% TiC dan, 50% C dan va qolgani kobaltdan iborat bo'ladi. 
Titan karbididan issiqqa chidamli qotishmalar yasaladi va ulardan reaktiv 
agregatlarning trubalarini yasashda qo'llaniladi. 
TiO
2
oksidi oq pigment tayyorlashda ishlatiladi. TiO
2
mashina qismlanni, 
kemalarning rezina tarkibiga qo'shishda, qogoz ishlab chiqarishda, glazurlar, 
emallar tayyorlashda ishlatiladi. Qattiq dielektriklar va elektrodlarni qoplovchi 
sifatida ishlatiladi. 
Titan minerallari, rudalari va ruda boyitmalari 
 
Yer qobig'ida titan TiO
2
yoki titan kislotasi — titanlar holida uchraydi. 70 ga 
yaqin titan minerallari bo'lib, ulardan rutil, ilminit, perovskit va sfen — ishlab 
chiqarish minerallari hisoblanadi. Bu 3 ta minerallardan rutil ko'proq sanoat 
xomashyosi hisoblanadi. Rutil olmos kabi yaltiroq, tiniq, ko'proq qizil-jigarrang, 
ayrim hollarda sarg'ishroq, ko'kishroq, siyoh va qora rangli bo'ladi. Rutil minerali 
tarkibida TiO
2 
90 - 95% ni tashkil etadi. Ilminit-metatitanat temir (FeTiO
3
) 
minerali ko'proq uchraydi, unda TiO
2
56,66% ni tashkil etadi. Bundan tashqari 
FeTiO
3
, MgTiO
3
va MnTiO
3
lar bo'lib, ular izomorf holida bo'ladi. Perovskit-
titanat kalsiy (CaTiO
3
) 58,7% TiO
2
va 41,3% CaO dan iborat. Sfen-titanosilikat 
kalsiy - CaO∙TiO
2
∙SiO
2
bo'lib, unda TiO
2
38,8% tashkil etadi. Bu mineral sariq 
tusli, zichligi d=3,4— 3,56 dir. CaO ning bir qismini FeO va MnO ni tashkil qiladi.