Rangli va qora

 
 
7.16.-rasm. 
Regenerasiya jarayonini uzluksiz rejimda olib borish sxemasi
 
 
7.17. Rasmda NKMK ning GMZ-2 zavodining ko’rini ko’rsatilgan. 

---

174 
7.17.- rasm. 
NKMK GMZ-2 zavodning ko’rinishi 

---

175 
VIII. VOLFRAM VA MOLIBDEN METALLURGIYASI 
 
8.1. Volfram va molibden hossalari 
 
Volfram (Wolfram) W, A= 183,85. 
Volfram yer po'stlog'ining 0,007 foizini 
tashkil etadi, uni 1771- yilda Sheyele topgan. Volframning beshta tabiiy izotopi va 
12 ta sun'iy izotopi malum. Volframning eng muhim rudalari volframat kislota 
H
2
WO
4
ning tuzlari — volframatlardir. Tabiatda temir va marganes volframatlari 
izomorf holda uchraydi, uni 
x
FeWO
4
• 
y
MnWO
3
yoki qisqacha (Fe, Mn)WO
4
shaklida yozish mumkin. Tabiatda kalsiy volframat CaWO
4
ham mavjud, u 
sheyelit deb ataladi. Volfram konlari Rossiya, O'zbekiston, Qozog'iston, Xitoy, 
Portugaliya va Birmada ochilgan. Toza volfram olish uchun volframning 
boyitilgan rudasi, masalan, volframit boyitmaiga soda qo'shib qizdiriladi: 
4FeWO
4
+ 4Na
2
CO
3
+ O
2
= 4Na
2
WO
4
+ 2Fe
2
O
3
+ 4CO
2
6MnWO
4
+ 6Na
2
CO
3
+ O
2
= 6Na
2
WO
4
+ 2Mn
3
O
4
+ 6CO
2
So'ngra suv ta'sir ettirilib, Na
2
WO
4
eritmaga o'tkaziladi, Fe
2
O
3 
va Mn
3
O
4
suvda erimaydi va cho'kma holida qoladi. Keyin Na
2
WO
4 
ga HCl ta'sir ettirilib, 
H
2
WO
4
olinadi: 
Na
2
WO
4 
+2HCl = H
2
WO
4
+ 2NaCl 
Bunda H
2
WO
4
sariq tusli cho'kma holida tushadi so'ngra u qizdirilib, WO
3
olinadi: 
H
2
WO
4
→WO
3
+ H
2
O 
WO
3
vodorod bilan qaytarilib, volfram olinadi. 
Volfram kumushday oq yaltiroq metall bo'lib, uning solishtirma og'irligi 19,3 
ga teng; t
e 
= 3400 
0
C, t
qay
= 5930 
0
C. Volfram havoda barqarordir, faqat qattiq 
qizdirilganda oksidlanadi. Kukun holidagi volfram esa nam havoda oksidlanadi. 
Volfram xlorid, sulfat va nitrat kislotalarda, hatto zar suvida ham erimaydi, faqat 
HNO
3
da va zar suvida yuzasi oksidlanadi. Volfram nitrat kislota bilan ftorid 
kislota aralashmasidagina eriydi. Volframga ishqor qo'shib, kislorod ishtirokida 
qizdirilganda ishqor bilan reaksiyaga kirishadi. 
Volframat kislota H
2
WO
4
ham suvda g'oyat oz eriydigan, och sariq rangli 
kuchsiz kislotadir. K, Na volframatlari rangsiz tuzlar bo'lib, suvda yaxshi eriydi. 
Volfram o'z birikmalarida 4, 5 va 6 valentli bo'ladi. Eng muhim birikmalari 
olti valentli volfram birikmalaridir. WO
3
— kislotali oksiddir; u sariq tusli qattiq 
modda bo'lib, suvda juda oz eriydi, ishqorlarda erib, volframat kislotaning tuzlari 
— volframatlar hosi'i qiladi. 
2000
0
C haroratda azot bilan volfram nitridini – WN
2
600— 700 °C da esa 
volfram suv bug'i bilan quyidagi jarayon asosida boradi: 
 
W+3H
2
O 
= 
WO
3
+3H
2
qattiq ko'mir va ko'mirli gazlar (CO
2
, CH
4
, C
2
H
2
) bilan 800-1000 
0
C haroratda 
volfram WC va W
2
C karbidlarini hosil qiladi. 
Sovuq holatdagi ishqorlarda volfram erimaydi, ammo suyultma holidagi 
ishqor havo ta'sirida volframni oksidlaydi va volframatlar hosil qiladi. Bu 

---

176 
jarayonda 
oksidlovchilar 
(NaNO
3
, 
NaNO
2
, 
KCIO
3
, 
PbO
2
) 
ishtirokida 
volframatlarni hosil bo'lishi tezlashadi' 
Volfram barcha metallar orasida eng yuqori haroratda suyuqlanadigan 
bo'lganidan, elektr lampalarning tolasi volframdan ishlanadi. Buning uchun 
volfram olmosli teshiklardan tortilib juda ingichka tolaga aylantiriladi. Turli 
radiolampalarning, rentgen naylanning ba'zi qismlari, vodorod yondirgichining 
elektrodlari volframdan ishlanadi. Volframning eng ko'p qismi (90% ga yaqini)
polat tayyorlashga ketadi. Buning uchun volfram rudasining boyitmalari ko'mir 
yoki alyuminiy bilan qaytariladr bunda temir bilan volfram qotishmasi - 
ferrovolfram hosil bo'ladi. Keyin undan turli po'latlar tayyorlanadi. Vanadiy va 
xrom qo‘shilgan volframli po'latlardan tezkesar parmalar yasaladi