Rangli va qora

 
Volfram boyitmalarini qayta ishlash texnologiyasi
Volfram boyitmalarini qayta ishlashdagi asosiy mahsulot volfram 3-oksidi 
bolib, volfram karbidi va volframni metall holida olish uchun xizmat qiladi. 
Sanoatda volfram boyitmalari qayta ishlashning bir qancha texnologik usullari 
malum. 
Qaysi texnologik usulni qollash xomashyoning turiga, ishlab chiqarish 
miqyosiga, volfram 3-oksidining texnologik talablariga va uning fizikaviy sifatiga 
hamda xomashyoni qanday usul bilan keltirilishiga, ya'ni uning tannarxiga bogliq 
boladi. 
Boyitmalarni qayta ishlash quyidagi uch bosqichda amalga oshiriladi: 
- boyitmalarni parchalash; 
- texnik volfram kislotasini olish; 
- texnik kislotani aralashmalardan tozalash.
Bunda quyidagi texnologik parchalash usullari ishlatiladi. Volframit va 
sheyelit boyitmalari kuydiriladi yoki soda bilan suyultirilib, suvda tanlab eritiladi 
yoki avtoklavda sodaning suvli eritmasi bilan qayta ishlanadi. Ayrim hollarda 
volframit boyitmalari natriy gidroksidining suvli eritmasi bilan qayta ishlov 
beriladi. Sheyelit boyitmalari esa kislotalar bilan parchalanadi. 
Bu usullarning hammasida ishqorli reagentlar (soda, o'yuvchi natriy) 
qo'llanganda, natriy volframatning suvli eritmasi hosil bo'ladi va undan texnik 
volfram kislotasi yoki volfram birikmalari hosil qilinadi. 
Volfram boyitmalarini kislotalar bilan parchalashda volfram kislotasi 
cho'kmada hosil bo'ladi va aralashmalardan tozalanadi. Quyida parchalash 
texnologik usullaridan ayrimlarini ko'rib chiqamiz. 
Sodali kuydirish texnologiyasi 
 
Sodali kuydirish texnologiyasi sanoatda eng ko'p qo'llaniladigan parchalash 
texnologiyasi hisoblanadi. Bu usulda quyidagi texnologik jarayonlar boradi va 
uning texnologik tizimi I- chizmada berilgan. 
Kuydirish 
volframit boyitmasi kislorod ishtirokida soda bilan quyidagicha 
reaksiyaga kirishadi: 

---

179 
2FeWO
4
+ 2Na
2
CO
3
+ 1/2O
2
= 2Na
2
WO
4
+ Fe
2
O
3
+ 2CO
2
3MnWO
4
+ 3Na
2
CO
3
+ 1/2O
2
= 3Na
2
WO
4
+ Mn
3
O
4
+ 3CO
2
Reaksiya qaytmas bo'lib, CO
2
uchib chiqadi va Mn va Fe to'liq oksidlanadi. 
Bujarayon 800 - 900°C haroratda ro'y beradi. Reaksiya to'liq borishi uchun 
sodaning miqdori 10 - 15% nazariy jihatdan ko'p olinadi. Boyitma tarkibidagi 
boshqa elementlarni ham oksidlashga sarf bo'ladi. Temir va marganesning 
oksidlash jarayonini tezlatish uchun 1 – 4 |% miqdorda o'g'it solinadi. Boyitma 
tarkibidagi kremniy, fosfor, margimush, molibden va boshqa moddalar ham soda 
ta'sirida eruvchan tuzlarni hosil qiladi, ya'ni: 
SiO
2
+ Na
2
CO
3
= Na
2
SiO
3
+CO
2
Ca
3
(PO
4
), + 3Na
2
CO
3
= Na
3
PO
4
+ 3CaCO
3
As
2
S
3
+ 6Na
2
CO
3
+ 7O
2
= 2Na
3
AsO
4
+ 3Na
2
SO
4
+ 6CO
2
MoS
2
+ 3Na
2
CO
3
+ 2O
2
= Na
2
MoO
4
+ 2Na
2
SO
4
+ 3CO
2
Shixtadagi ortiqcha soda temir oksidi bilan reaksiyaga kirishib, natriy 
ferritlarini hosil qiladi va u oqavali ishqorlash jarayonida ishqor hosil bo'lishi bilan 
boradi. 
Na
2
CO
3
+Fe
2
O
3
=2NaFeO
2
+CO
2
2NaFeO
2
+H
2
O=2NaOH+Fe
2
O
3
800—900 
0
C haroratli o'zgarishda yuqoridagi reaksion moddalar aralashmasi 
xamirsimon suyultma holida bo'ladi va uni kuydirma deyiladi. Bu kuydirmaning 
tarkibi — natriy volframati, temir oksidi va ferriti, marganes oksidlari va 
aralashmalarning natriyli tuzlari, ortiqcha soda va reaksiyaga kirishmasdan qolgan 
volframit mineralidan iborat bo'ladi. 
Sanoatda bu jarayonlar maxsus ishlangan to'xtovsiz yoki davriy aylanuvchi 
pechda amalga oshiriladi. Bunday pechlarda volframit boyitmalarining 
parchalanishi 98—99% ni tashkil qiladi. Sanoatda qo'llaniladigan aylanuvchi 
pechlarning uzunligi 20—25 m bo'lib, uning ichi shamot g'ishtlari bilan o'ralgan 
bo'ladi. Icliki diametri 1,8—2 m 2—3
0
qiya holida o'rnatiladi. Bu pechlardagi 
harorat mazut, generator gazlarini yoqish bilan amalga oshiriladi. Pechlarning 
aylanish tezligi daqiqada 0,5 dan 2 gacha bo'ladi. Quyidagi 8.1 – rasmda volfram 
boyitmalarini soda ishtirokida kuydirish texnologiyasining apparat zanjir sxemasi 
keltirilgan. 

---

180