Rangli va qora

 
 
 
 
 
 
 
Metallarni xalq xo’jaligida, texnikada ishlatilishi va qo’llanilishi 
Ishlatilishi jihatdan tarixi atigi ikki asrga teng bo’lgan 
alyuminiy
egallaydi. 
Alyuminiyning kichik zichligi, yuqori qattiqlikka ega bo’lgandagi egiluvchanligi, 
korroziyaga bardoshligi kabi xususiyatlari YAngi texnika yaratuvchilarni – 
konstruktorlarni diqqatini jalb qilmoqda. Elektr va isiqlik o’tkazuvchanligi 
bo’yicha u faqatgina misdan keyin turadi. Boshqa metallar (Si, Mg, Be, Ti, Cu, Ni) 
bilan legirlanishi va termik ishlov berilganda qattiqligi va muustahkamligi jihatdan 
alyuminiydan ancha ustun bo’lgan turli qotishmalar olish mumkin. Bunday 
xususiyatlari uchun alyuminiy aviasiya va raketasozlik sanoatidagi asosiy metall 
hisoblanadi. Alyuminiyning raketalardagi ulushi teng yarimni, fukaro aviasiyasida 
esa 2/3 yoki 3/4 qismni tashkil etadi. Boshqa transport vositalarida ham alyuminiy 
ulushi uzluksiz ortib bormoqda. Alminiyning eng yirik iste’molchisi uzatkich, 
kabel, transformator o’ramlari, kondensatorlar ishlab chiqaradigan elektrotexnika 
sanoati hisoblanadi. Alyuminiyning korroziyaga chidamligi uning yuzasida yupqa 
oksid qavat hosil bo’lishi va bu metallni keyingi havo bilan oksidlanishidan 
saqlashi bilan izohlanadi. Alyuminiy po’latdan kislorodni tortib oluvchi 
qaytaruvchi va ko’pgina metall va qotishmalar olish uchun ishlatiladigan 
alyumotermik usulda faol kimyoviy element sifatida metallurgiyada ishlatiladi. 
Uchinchi o’rinda ishlab chiqarilishi va ishlatilishi jihatdan 
mis
turadi. Mis - 
yuqori elektr o’tkazuvchanlikka ega bo’lgan elektrotexnikadagi asosiy metal 
hisoblanadi. YAxshi bolg’alanuvchan va yuqori o’tkazuvchanlik qobiliyatiga ega 
bo’lgani uchun o’tkazgich, kabel, kontakt kabi tok o’tkazuvchan mahsulotlar ishlab 
chiqarishda mis eng ma’qul metall hisoblanadi. Misning o’ta yuqori issiqlik 
o’tkazuvchanligi uni isitgich, sovutgich va boshqa ko’plab issiqlik o’tkazuvchi 
qurilmalar ishlab chiqarishda almashtirib bo’lmaydigan qilib qo’ydi. Misning rux 
bilan (latun) va qalay bilan (bronza) qotishmalari keng tarqaldi. Misning nikel 
bilan qotishmasi tanga (pul belgisi) ishlab chiqarish uchun ishlatiladi. 
Nikel
. Ochilgandan so’ng 150 yil davomida uning sanoat miqyosida ishlab 
chiqarilishi yo’lga qo’yilmadi. XIX asr ikkinchi yarmida, po’latni sifatini 
yaxshilaydigan nikel xossalari ochilgandan so’ng, uning ishlab chiqarilishi tez 
sur’atlar bilan o’sdi. Nikelning 70% ga yaqini o’tga chidamli va zanglamaydigan 
po’lat ishlab chiqarishga sarflanadi. Nikel boshqa metallar bilan birga qattiq va 
o’ta qattiq po’latlar tarkibiga kiradi. Texnikada tarkibida nikel bo’lgan 3000 ga 
yaqin qotishma ishlatiladi. Nikel ayirim kimyoviy jarayonlarda katalizator, boshqa 

---

9 
metallarni bezaydigan va korroziyadan saqlash uchun qoplama sifatida ishlatiladi. 
Sanoatda ishqorli temir – nikeli akkumulyatorlar ishlab chiqarish yo’lga qo’yilgan. 
Rux
temirdan yasalgan detallarni korroziyadan saqlash uchun qoplamalar 
sifatida, elektr batareyalarini ishlab chiqarishda, sinilli eritmalardan oltin va 
kumushni cho’ktiruvchi vazifasida, mis va bir qancha metallarni qotishmalarini 
ishlab chiqarishda keng qo’llanadi.