Rangli va qora

 
Elektrolitning aylanishi va sovutilishi 
Eritmani aylanmoqligi uni sovitish sistemasiga bog’liqdir. Zamonaviy 
zavodlarda vannalan bir balandlikda joylashgan va neytral, tozalangan va 
ishlatilgan elektrolitlarni intensiv aylanmoqligi qo’llaniladi. Bunday aylanmoq 
sistema intensiv sxemada ishlaydigan zavodlarda qo’llaniladi, chunki ajralib 
chiqayotgan issiqlikni mahsus moslama bilan chiqarishga iloji yo’q. SHuning chun 
elektrolitni sovutish uchun markazlashtirgan sovutish sistemasi qo’llaniladi. 
Sovutish vakuum – bo’g’lanish dastgoxida o’tkaziladi. 
Aylanmoq va sovutish sistemasini tanlash elektroliz tarkibiga bog’liq. Tok 
zichligi 400-550 A/m
2
atrofida bo’lsa bir karra aylanmoq etarlidir. Bunda 
elektrodda ajralib chiqayotgan gaz eritmani qo’shimcha aralashtiradi. 
 
Elektroliz sexlarni tashkili 
Rux elektroliz sexlari uchta asosiy bo’limlardan iborat: tok berish elektroliz 
va katodli ruxni qayta eritish. Vannalar bir balandlikda o’rnatiladi. 
Elektroliz sexini asosiy dastgohi elektroliz vannadir. Vannaga anod va 
katodlar ketma- ket joylashtiriladi, vnnada katod va anodlarni tok manbasiga ulash 
uchun mahsus tok o’tkazuvchi shinalar, shunindek vannada elektrolitni quyish va 
chiqarish moslamalari mavjud. Vanna temir betondan tayyorlanib uni ichki 
o’lchamlari: uzunligi 1,5 – 3,9 m; eni 0,8-0,9 m; chuqurligi 1,0 – 1,4 m. Vannani 
ichki sirti vilinlast bilan qoplangan. 
Vannadagi katod va anodlarning soni vannani o’lchami va elektrodlar aro 
masofaga bog’liqdir. Ko’p zavodlarda bir xil elektrodlar aro masofa 70-80 mm 

---

132 
tashkil etadi. Bu masofani kamaytirish qo’shimcha elektrodlar joylashtirishga 
imkon yaratadi. Bu tadbir tok zichligi o’zgarmagan holda unumdorlikni oshirishi 
mumkin. Faqat elektrodlarni o’ta yaqinlashtirish katod va anodlarda qisqa tutashuv 
bo’lishiga olib kelishi mumkin. 
Katodlar A1 markali alyuminiydan tayyorlanadi. Katodlarning 4-5 mm. 
Dendrit hosil bo’lishini kamaytirish maqsadida katod, anodga nisbatdan, 20-25 
mm ga enliroq va uzunroq qilinadi. 
Katodlarni chetiga rux o’tirmasligi uchun rezinali qoplam kiydiriladi. 
Elektrolitlarni sovutish vakuum-bug’lovchi moslamalarda o’tkaziladi. Uni 
ishlash prinsipi: suyuqlik ustida vakuum paydo qilinadi. Buning natijasida suv 
qaynaydi va bug’lanadi. Qolgan eritma esa bug’lanish issiqligi natijasida 
belgilangan haroratgacha sovutiladi.