Rangli va qora

 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
5.7. - rasm. Quyuqlashtirgich. 
 
 
5.5. RUXNI SULFAT KISLOTA ERITMALARIDAN ELEKTROLIZ 
USULIDA CHO‘KTIRISH 
 
Rux – og’ir rangli metallardan eng elektromanfiylaridan biri. Ruxning 
standart potensiali – 0,763 V, vodorodniki esa – 0,00 V, ya’ni En
2
> E
Zn
. SHu 
sababdan ruxni elektrtiklanishi (elektr cho’ktirish) murakkab, tezda o’zgaradigan, 
turg’un bo’lmagan elektroqimyoviy jarayon. Elektrmanfiy ruxni, elektrmusbat 
vodorodga nisbatan elektrodga o’tirishi, vodorodni ruxda o’ta kuchlanishi bilan 
bog’liqdir. SHuning uchun, elektrtiklanishda o’ta kuchlanishni saqlab turadigan 
sharoitlarni saqlab turish kerak. Vodorod kuchlanishiga oid hamma omillar ruxni 
korroziyasiga va tokdan foydalanish koeffisientini pasayishiga, rux elektrtiklanish 
jarayonini buzilishiga olib keladi.
Vodorodni o’ta kuchlanishiga tok zichligi, harorat, katoda o’tirgan rux sirtini 
ahvoli, elektrolitni tarkibi va zarra aralashmalarni mavjudligi ta’sir qiladi.
Amaliyotda ruxni elektr tiklanishi to’rt burchak kesmga ega vannalarda, 
erimaydigan qo’rg’oshin, yoki qo’rg’oshin - kumush anodlari yordamida amalga 
oshiriladi. Vannaga uzluksiz tozalangan neytral rux eritmasi beriladi va ishlatilgan 

---

130 
elektrolit chiqariladi. Rux katodga cho’kadi, katod alyuminiydan yasalgan bo’ladi. 
Katoga cho’kkan rux, katoddan bir sutkada bir marta olinadi.
Katod rux induksion pechda eritiladi va qoliblarga quyiladi.
Ruxni sulfat kislota eritmalaridan elektroliz usulida cho’ktirishda katodda 
quyidagi asosiy reaksiyalar borishi mumkin:
Zn
2+
+ 2e = Zn (5.21) 
2H
+
+ 2e = H
2 
(5.22) 
Me
2+
+ 2e = Me (5.23) 
Ruxni elektrolizi uchun anod qo’rg’oshindan, yoki qo’rg’oshin-kumush 
qotishmasidan tayyorlangan (kumushning miqdori qotishmada 1%). Elektroliz 
jarayonida anodda quyidagi asosiy reaksiyalar kechish mumkin:
2 N
2
O – 4 e = O
2
+ 4N
+
(5.24)
2 N
2
O – 2 e = N
2
O
2
+ 2N
+
(5.25)
N
2
O – 2 e = 1/2O
2
+ 2N
+
(5.26)
Vodorodni ruxdagi o’ta kuchlanishi tok zichligi bilan Tafel tenglamasi orqali 
bog’langan:
CH = a + v lg i (5.27)
Bunda a va v – doimiy ko’rsatgichlar: a = 1,24 va v = 0,118, i – tok zichligi.
Ruxda vodorodni o’ta kuchlanishi tok zichligiga bog’liq. Masalan,tok 
zichligini 400 – 600 A/m
2
oralig’ida bo’lsa, o’ta kuchlanish qiymati 1,11-1,13 V ni 
tashkil qiladi.
Ruxni elektr cho’ktirish amaliyotida vodorodni ruxdagi o’ta kuchlanishini 
oshirish katta ahamiyatga ega. O’ta kuchlanishini tok zichligini oshirish, elektrolit 
haroratini pasaytirish, eritmani zarra moddalardan tozalash, eritmaga aktiv 
moddalar qo’shish yo’llari bilan amalga oshirish mumkin.