Rangli va qora

3.9. - rasm.
Yallig‘qaytarish pechi 
1-fundament; 2-lished; 3-devori; 4-svod (pechning shifti) 

---

50 
3.10. - rasm. Shaxtali pechning ishlash sxemasi. 
1-pech; 2-ichki gorn; 3-koloshnik; 4-furma; 5-erish jarayoni mahsuloti oqib 
tushadigan tarnov; 6-mahsulot (shlak, shteyn) yig‘ilish gorni. 
Shaxtali pechlarning afzallik tomoni quyidagilardan iborat: yuqori ishlab 
chiqarish unumdorligi (30-120 t/m
2
/sutka), desul-furizatsiya darajasining yuqoriligi 
(30-80%), pechda issiqlik energiyasidan foydalanish koeffitsientining yuqoriligi 
40-60%, yoqilg‘i sarfining kamligi, eritilayotgan massaga nisbatan 3-30% ni 
tashkil etadi. 
Shaxtali pechlar quyidagi qismlardan tashkil topgan: fundament, lished, ichki 
gorn, koloshnik ustidagi qurilma, havo va suv sistemasi shixta yuklash va mahsulot 
ajratish qurilmalaridan iborat.
 

---

51 
 
3.11. - rasm. Oksidlangan nikel rudalarini tiklovchi sulfidli eritish uchun shaxtali 
pech. 
 
Avtogen jarayonida ishlaydigan pechlar
 
Keyingi yillarda rangli metallurgiyada energiya tejamkor bo‘lgan avtogen 
sharoitida ishlaydigan pechlar qo‘llanila boshlandi. Avtogen sharoitida ishlaydigan 
pechlarni isitish xomashyo tarkibidagi oltingugurt (S) va sulfidli minerallarning 
(MeS) yonishi natijasida ajralgan issiqlik hisobiga amalga oshiriladi.
Bunday pechlarga kislorod mash’al, suyuq vannada eritish pechlari (Vanyukov 
jarayoni), konverterlar va h.k. kiradi. 
Kislorod - mash’al pechda (KMP) eritish.
KMP jarayoni dunyoda ikkita 
zavodda qo‘llaniladi: Kanadaning «Kopper-Klif» va Olmaliq kon-metallurgiya 
kombinatida. Jarayon «avtogen» nomini olgan bo‘lib, tashqaridan yoqilg‘i va 
elektr energiya sarflanmaydi. Kerak bo‘lgan issiqlik miqdori qayta ishlanayotgan 
shixta tarkibidagi sulfidlarni yonishidagi ekzotermik reaksiyalar natijasida hosil 
qilinadi. 
Olmaliq mis zavodida KMP jarayoni 1968 - yildan beri qo‘llaniladi. Pechning 
hajmi 580 m
3
, foydali maydoni 120 m
2
, solishtirma ishlab chiqarish unumdorligi - 
12 t/m sutkasiga. Bir sutkada pech 2000 t shixtani qayta ishlashga imkoni bor. 
KMP jarayonida oqib o‘tadigan moddalarning fizik-kimyoviy o‘zgarishlar 
natijasida shteyn va shlak paydo bo‘ladi. Asosiy o‘zaro bog‘lanishlar mash’al 
hajmida oqib o‘tadi.

---

52 
KMP jarayonini amalga oshirishning qat’iyan sharti - shixtani o‘ta quritishdir. 
Quritilgandan so‘ng, shixtaning namligi 0,5% dan ko‘p bo‘lmasligi kerak, chunki 
bundan namroq shixta yirikroq bo‘lib, KMP talabiga javob bermaydi. 
Shixta komponentlari pech ichida bir necha soniya davomida uchar holatida 
bo‘lishi shart. Ana shu uchish holatida zarrachani butun sirti bo‘yicha oksidlanish 
reaktsiyasi o‘tib, KMP jarayoni amalga oshiriladi.