Раҳмонов Улуғбек Каримович

 
 
 Болалар боғчасида мусиқа саводининг ахамияти
Режа:
1. Мусиқа саводи ўтказишда мусиқа асарларининг назарий ва амалий 
белгилари.
2. Мусиқа саводининг ахамияти ва мақсади.
Мусиқа ижрочилиги болалар ҳаётининг биринчи ойларидаёқ 
кучли таъсир этувчи санъат бўлагидир. Мусиқанинг таъсир кучи 
бошланғич жавоб харакатининг пайдо бўлишига имконият беради. Бу 
ҳаракатларда мусиқага бўлган асосий қобилиятларини аста секин 
шакллантириш асосларини кўриш мумкин.
Болаларнинг бу йўналишдаги ривожланишини муваффақиятли 
амалга ошириш учун мусиқа тарбияси бўйича ишларни, мусиқанинг 
хусусиятини ҳамда болаларнинг ёш имкониятларини хисобга олган 
ҳолда ташкил этиш лозим.
Болаларнинг мусиқа фаолияти уларни саводнинг ҳар хил 
турларига жалб этиш, уларда мусиқага эьтибор ва қизиқишни таркиб 
топтириш, айрим ижрочилик малакаларини эгаллашга тайёрлашдан 
иборат бўлиб, мусиқа тарбиясининг мазмуни хисобланади. Мусиқа 
тарбиячиси бола ҳаётининг биринчи кунларидаёқ мусиқа билан 
таништиради. Уларда энг оддий куйларни тинглаш тажрибасини 
орттириб, саводини ўстиради. Овоз ёки ҳаракат воситасида жавоб 
қайтаришга ундайди, болада ўсишнинг кейинги босқичларида фаол 
мусиқа саводининг шаклланишига замин яратади. Айни вақтда 
асосий мусиқа қобилиятларини: мусиқани ўзлаштириш саводи, 
мусиқани тинглай билиш, ритмни ҳис этиш ҳам пайдо бўлади.
Бу кўринишлар эса болада мусиқа саводининг шаклланишини 
кўрсатади. Болаларда бадиий фаолиятнинг барча турлари ўсишида 
энг муҳими унинг мусиқий саводи қобилиятининг шаклланишидир.

---

42 
Чунки, бола энг оддий оҳангни ҳам, мураккаб оҳангни ҳам 
тафаккури орқали идрок қилади. Болаларда мусиқавий саводни 
ўстириш асосида тинглаш, фарқлаш, товушни тўрт асосий хусусияти 
йўғон, узунлик, тембр ҳиссаларини аниқлай билиш ётади.
 
Мусиқавий саводнинг йўғон-ингичкалигини фарқлаш хусусияти. 
Болалар учун йўғон ингичкалигини хар хил бўлган товушларни 
фарқлаш бўйича биринчи хусусияти сифатли овозли ўйинчоқлар: 
катта ва кичик, хўроз, мушук ва мушукча, катта – кичик айиқ 
қўғирчоқлар ва шу кабиларни қўллашдир.
 
Товуш чўзимини фарқлаш хусусияти.
Бу хусусиятлар хар олдингилар сингари болалар томонидан 
бирон бадиий харакатлар билан боғлиқ бўлган турли чўзимли 
товушларни идрок қилиш ва қайтиб айтиб бериш асосида тузилади.
Масалан: доирани секин аста чалиш орқали– “Айиқ келяпти”, 
тез-тез чалиш орқали “Қуёнчалар сакраяпти”, ўйинини ифодали 
англатиш мумкин. Буларда бир текис ритмда доирага мустақил уриб 
машқ қилдириш мумкин. 
Товушларни тембр бўйича фарқлаш хусусияти.
Болаларга товушларни тембр охангларини фарқлашни машқ 
қилдириш. Чунки, уларни эшитиш тажрибасида турли мусиқа 
асбобларининг овози хақида тасаввури мавжуддир. 
Товуш кучини фарқлаш хусусияти.
Болалар турли мусиқа асбоблари орқали ижро этилаётган 
охангларни секин ёки қаттиқ овозларини тинглайдилар. Мусиқа 
қаттиқ эшитилганда қўлларини кўрсатадилар. Паст бўлганда 
қўлларини бекитадилар. Мусиқа товушига мувофиқ тарзда секин ёки 
қаттиқ чапак чаладилар.
Мусиқа саводи заминлари боланинг хаётини дастлабки ойларида 
пайдо бўлишини кўрсатади. Бола маълум йўғонликдаги товушларни 
маълум қилар экан, унга ижодий жавоб беради. Сезгилари 
жонланади, жилмаяди. Энг содда қўшиқ куйларни диққат бериб 
тинглайди.
Боланинг мусиқани идрок қилиши ўз ҳаётида қатор 
босқичлардан ўтади. Мусиқа куйининг таъсирида болада маълум 
ҳиссиёт туйғулари бошланади. Марш тетикликни ҳис қилишни 
уйғотса, рақс шодлик, қўшиқ эса руҳият ҳиссини уйғотади. Мусиқани 
идрок қилишнинг иккинчи хусусияти унинг ажрата ва фарқ қила 
билишидир. Фарқлай билиши, уни ажрата билиши бола мусиқа 
саводини идрок қила бошлаганини билдиради. Болада мусиқа 

---

43 
саводининг шаклланганлигини илк бор мусиқа оҳангига ўз овози 
билан қўшилиши, қўшиқ айтиши иштиёқи пайдо бўлганлигидан 
сезиш мумкин.
Мактабгача таълим муассасаларида мусиқа машғулотлари 
орқали болаларда мусиқа саводига ўргатишнинг катта аҳамияти бор.
Бунда бола мусиқа саводини ўрганиш орқали унинг ички ижро 
сирларини фарқлайди ва тушунади. Аста – секин мусиқани ҳис этиш 
малакаси шаклланади.