Rajabov Sarvarning “Analitik kimyo”

I. Asosiy qism.

I.1. Miqdoriy analizdagi xatolar.

Miqdoriy analizdagi xatolar o’z xarakteriga ko’ra: sistematik xatolar; tasodifiy xatolar; qo’pol xatolarga bo’linadi.

Sistematik xatolar deb, kattaligi doimiy bo’lgan yoki ma’lumaytiladi. Sistematik xatolarni oldindan e’tiborga olish va yo’qotish yoki tegishli tuzatishlar kiritish mumkin. Sistematik xatolarning quyidagi turlari mavjud.

Uslubiy xatolar. Bu xatolar qo’llanilayotgan analiz usuli xususiyatlariga bog’liq. Masalan, miqdoriy jihatdan reaksiyaning to’la bormasligi, cho’kmaning qisman erishi, cho’kma bilan birga qo’shimcha begona ionlaming cho’kishi, cho’kmaning parchalanishi, moddaning gigroskopikligi va hokazo qonun bo’yicha o’zgaradigan xatolarga .

Ishlatilayotgan asbob va reaktivlarga bog’liq bo’lgan xatolar.

Tarozi yelkalarining teng emasligi, hajmi aniq o ‘lchovli idishlaming tekshirilmaganligi, tekshirilayotgan eritmaga begona qo’shimchalarning tushib qolishi va boshqalar.

Individual xatolar. Bu analitikaning xususiy xususiyatlariga bog’liq bo’lgan xatolardir. Masalan, eritma rangining o’zgarish paytini aniq seza bilmaslik, tarozi yoki buretka shkalasidan raqamni to’g’ri bilib olmaslik va hokazo.

Tasodifiy xatolar. Kelib chiqishi ma’lum bir qonuniyatga asoslanmay, kattaligi va ishorasi noma’lum bo’lgan xatolar tasodifiy xatolar deb aytiladi. Tasodifiy xatolar analitikaning o’ziga bog’liq bo’lmagan tashqi omillar ta’sirida (haroratning o’zgarishi, havo namligini o’zgarishi, havoning iflosligi, xonaning yetarli darajada yoritilmaganligi, binoning tebranishi va hokazolar) sodir bo’ladi. Sistematik xatolardan farqli ravishda tasodifiy xatolarni biror tuzatma kiritish yo’li bilan yo’qotib bo’lmaydi. Faqat parallel aniqlashlar olib borish bilan tasodifiy xatolarni kamaytirish mumkin.

Qo’pol xatolar. Bunday xatolar jumlasiga torozida noto’g’ri tortish, buretka shkalasi bo’yicha noto’g’ri hisoblashlar kiradi.

Miqdoriy aniqlashlarda yo’l qo’yilgan xatolarni quyidagicha ifodalash mumkin.

Absolut xato. Aniqlanayotgan kattalikning haqiqiy miqdori bilan olingan natija o’rtasidagi farqning absolut birliklarda ifodalangan qiymati absolut xato deyiladi. Masalan: BaCl2 * 2H2O tarkibida 14,75% kristallizatsiya suvi borligi aniqlangan, haqiqatda BaCl2 • 2H2O tarkibida 14,70% kristallangan suvi bor. Demak, bu yerda absolut xato (D):

D = 14,70 - 14,75 = -0,05%.

Nisbiy xato. Absolut xatoning aniqlanayotgan kattalikka nisbati nisbiy xato deyiladi va foizlarda ifodalanadi. U quyidaga teng: