Rahim Vohidov, Husniddin Eshooqutov

.:*.;.,: •;.-.•* Toki o’shul hol ichida bir ajuz, -.?>v...
, .;<• Bo’yi ikki qot bo’Iub orqasi kuz. _r,_, "y" u- , -
: ;j Bo*yi boshi ra'sha bila beqaror, "_r""J
Dam urushi, yo'1 yurushi murdavor. ".;
Ne ko’zida nur-u, na og’zinda so*z, '.',
Dunyosidin qo’ynida bir vusla bo’z (221-bet).
Hikoyatdagi darvesh chol haq yo’lida, komillik yo’lida umrini
bag’ishlagan soTiylar timsolidir. Shoir bazzozning nomaqbul xatti-
harakatini fosh etish uchun o’quvchi e'tiborini uning sandig’i, undagi
matolarga qaratadi va ayni vosita orqali ifodalamoqchi bo’lgan maqsad-
muddaosini badiiy tasvirlash uchun istifoda etadi. Bunda darveshning
bazzozga aytgan nafratli so’zlarini hikoyada bayon etish Haydar
Xorazmiyga qo'1 keladi. Shoirning asarda ilgari surgan g’oyasi haqparast
darveshning nutqida yanada oydinlashadi:
.&. . _: ,:, Dedi:-Bu sanduq ichida, ey falon,
Bergil ijozat, kirayin bir zamon. _ff, _: v;,.-.;, _: Kim tilasang yer yuzida sarbasar, ^ ;-,•••.;-:... Topmag’aysen dunyoda mendin asar. ,^ .-^.-^;>-?:'m- Zohir-u botin ila oshufta men, _w", Mo"min egach, kofiri nuhufta men. ^. Muncha savome'g’aki qtldim guzor, Sa'yb ila tobmadi naqdim iyor. Har necha kezdim bu uluq dunyoni, ^;_: ; Qutbi mukammal seni ko’rdum, seni. ,,< -^ Bo’zkim, erur momug’i xud besafo,
Ipligi betob-u o’zi bo’riyo. ^, •: Sen kim anga bir nafas etting nazar, •. , Bo’ldi katondin dog’i ham mo"tabar. v - Kim, momig’i bila teng o’ldi yipak, ,_; > Suftalig’-u ravshan-u hamvortak.
Lol bo’lub Xojai oshufta dii, .-Qoldi xijolat evinda munfa'il. Jazb qilib topti muammo kushoy, Urdi ne kim, hosilina pushti poy (226-bet). Haqparast darveshning bu adolatli va kinoya bilan yo’g’rilgan so’zIari bazzozni qattiq uyaltiradi va uning butun mol-mulkidan voz kechib, haq yo’liga kirishiga sababchi bo’ladi. Shoir bazzozning qilgan nojo*ya

py-u harakatlarini darvesh tilidan kinoyaomuz hajv ostiga oladi. Ammo tanqid keskin emas. Balki sokin holatda, donishmand, komillik 'lini ixtiyor qilgan darvesh chol tilidan ifoda etilganki, bu ham ioyatning badiiy pishiq, g’oyaviy ta'sirchan va irfoniy axloq talablariga uvofiq chiqishini ta'min etgan. Hikoyatning, shubhasiz, tasawuf limoti ta'sirida yozilganligi undagi atamalar va majoziylikdan ochiq 'rinib turibdi. Hikoyatdan keyin undagi axloqiy-ta'limiy, ilohiy-irfoniy hni quwatlantirish uchun keltirilgan mav'iza va maqolatda ham xuddi unday mazmundagi baytlarning mavjudligi fikrimizning yorqin lilidir. Jumladan, mav'izada boydan karamli va saxovatli faqirning tun ekanligini ta'kidlash uchun xizmat qiluvchi quyidagi baytni iratish mumkin: