Rafiyev yengil aòLEÒika va uni o‘QIÒish meòodikasi

4-vazifa
. Yuqori start texnikasini va start tezlanishini
o‘rgatish.
Vositalar
. 1. «Startga!» komandasini bajarish. 2. «Diqqat!
»
komandasini bajarish. 3. Yugurishni signalsiz, mustaqil
boshlash (5—6 marta). 4. Gavdani oldinga qattiq engashtirib
turib signalsiz yugurish boshlash (20 m gacha — 6—8 marta).
5. Signal bilan yugurish boshlash va gavdani oldinga qattiq
engashtirib, sonni shiddat bilan oldinga uzatib start tezla-
nishini bajarish.(6—8 marta).
Metodik ko‘rsatma.
Shug‘ullanuvchilar startdan yugura
boshlashda, oldindagi oyoqda teskari tomondagi yelka bilan
qo‘lni oldinga chiqarishlariga e’tibor berish. Startni o‘zlash-
tirgan sari gavda qiyaligini tobora yotiq yaqinlashtira borib,
shundayligicha mumkin qadar uzoq yugurish. Òexnikaning
oddiy tomonlarini o‘zlashtirib olgandan keyingina signal
bilan startdan chiqishga o‘tiladi.
5-vazifa
. Past startni va startdan keyingi yugurishni o‘r-
gatish.
Vositalar
. 1. «Startga!» komandasini bajarish. 2. «Diqqat!»
komandasini bajarish. 3. Yugurishni signalsiz, mustaqil
boshlash (10—20 marta 20 metrgacha). 4. Yugurishni signal
bilan (o‘q uzilganda) boshlash. 5. «Diqqat!» komandasidan

---

171
keyin turli xil vaqt o‘tkazib berilgan signal bilan yugurishni
boshlatish.
Metodik ko‘rsatma.
Yugurishni boshlashga faqat startdagi
holatlarni o‘zlashtirgandan keyingina o‘tish kerak.
Yuguruvchi startdan keyingi birinchi qadamlardayoq,
gavdasini to‘g‘rilab olayotganda, start chizig‘i bilan tirgaklar
orasidagi masofani oshirish, gavdani to‘g‘rilashga xalaqit
bersin uchun, startda turganda shug‘ullanuvchining tepasiga
reyka qo‘yish mumkin. Yuguruvchining barvaqt gavda
tiklashini yo‘qotish uchun eng yaxshi mashq — bir qo‘lni
yerga yetkazib, gavdani yotiq tutgan holda yuqori startdan
yugurish boshlashdir.
Past startni o‘rgatayotganda, signaldan oldin (falstart)
yugurib chiqmaslikni uqtirish zarur. Buning uchun shug‘ul-
lanuvchilar «Diqqat!» komandasidan keyingi holatga ko-
mandasiz o‘taveradilar-da, faqat yugura boshlashdagi oxirgi
signalni berish tavsiya qilinadi. Hamma harakatlarni to‘g‘ri
bajaradigan bo‘lgandan keyingina, o‘q uzilganda past startdan
chiqishni mashq qilsa bo‘ladi. Òakrorlash 3 dan 15 mar-
tagacha bo‘lishi mumkin.
6-vazifa
. Startdan keyingi yugurishdan masofa bo‘ylab
yugurishga o‘tishni o‘rgatish.
Vositalar
. 1. Qisqagina masofani katta tezlikda yugurib
o‘tgandan keyin inersiya bilan yugurish (5—10 marta).
2. Inersiya bilan erkin yugurishdan keyin tezlikni o‘stira
borish: shu yugurish masofasi asta-sekin qisqarib, 2—3
qadamga keladi (5—10 marta). 3. Past startdan keyingi
yugurishdan inersiya bilan erkin yugurishga o‘tish (5—10
marta). 4. Past startdan keyingi yugurishdan keyin inersiya
bilan erkin yugurgandan keyin tezlikni oshira borish; bunda
erkin yugurish oralig‘i asta-sekin kamaya boradi (6—12
marta). 5. O‘zgaruvchan yugurish. Yuqori kuch bilan
yugurishdan inersiya bilan erkin yugurishga 3—6 marta o‘tib
yugurish.

---

172
Metodik ko‘rsatma.
Inersiya bilan erkin yugurishni oldiniga
to‘g‘ri masofaning 60—100 m li bo‘lagida o‘rgatish kerak.
Yuqori tezlikdagi yugurishdan tezlikni yo‘qotmas inersiya
bilan erkin yugurishga o‘ta bilishni o‘rgatishga alohida e’tibor
berish kerak.
7-vazifa
. Burilishdan yo‘lkaning to‘g‘ri qismiga chiqayot-
ganda to‘g‘ri yugurishga o‘rgatish.
Vositalar
. I.Goh burilishning oxirgi choragida tezlanishli
yugurish, goh burilishdan to‘g‘ri yo‘lga chiqishda inersiya
bilan yugurish (50—80 m 4—8 martadan). 2. Inersiya bilan
yugurishdan keyin tezlikni oshira borish tezlik oshirish
masofasi asta-sekin qisqarib, 2—3 qadamgacha keladi (80—
100 m 3—6 marta). 3. Ikkinchi mashqni burilishning to‘la
masofasida yugurib bajarib, to‘g‘ri yo‘lkaga chiqish oldidan
tezlikni oshira boshlashga intilish.
Metodik ko‘rsatma.
Bu vazifani shug‘ullanuvchilar birinchi
ikki mashqni o‘rganib olganlaridan keyin hal qilgan ma’qul.
Inersiya bilan erkin yugurish vaqtini asta-sekin — yugu-
rayotganda kuch berish shiddatini o‘zgartira bilishni o‘rganib
olgandan keyingina — tobora qisqartira boriladi.
8-vazifa
. Burilishdagi past startni o‘rgatish.
Vositalar
. 1. Burilishda start tirgaklarini o‘rnatish. 2. Start
tezlanishi bilan to‘g‘ri chiziq bo‘ylab yo‘lka raxiga chiqib,
burilishni boshlash. 3. Startdan keyingi tezlanishni to‘liq
tezlikda bajarish.
Metodik ko‘rsatma.
Burilishdagi past startni o‘rganishni
to‘g‘ri yo‘lkadagi past startni asosan o‘rganib bo‘lgandan
keyingina boshlash kerak. Yuguruvchi yuqori tezlikka erishib,
sal gavdasini to‘g‘rilagandan keyin burilishga kirib borsin
uchun, oldiniga startni yo‘lkaning to‘g‘ri qismiga ko‘chirsa
ham bo‘ladi. Shundan keyin to‘g‘ri yo‘lni asta-sekin qisqartira
borib, start joyini yo‘lning burila boshlagan yeriga, ya’ni asli
start joyiga olib boriladi.
9-vazifa
. Marra lentasiga otilishni o‘rgatish.

---

173
Vositalar
. 1. Yugurayotganda qo‘llarni orqaga tortib ol-
dinga engashish (2—6 marta). 2. Asta va tez yugurayotganda
qo‘llarni orqaga tortib engashib lentaga yetish (6—10 marta).
3. Yakka-yakka va guruh bo‘lib, sekin va tez yugu-
rayotganda oldinga yelkani burib engashib, lentaga yetish
(8—12 marta).
Metodik ko‘rsatma.
Lentaga tashlanib marraga kelishni
o‘rgatayotganda, erishilgan maksimal tezlikni masofa niho-
yasigacha susaytirmay borish uchun zarur iroda kuchini
tarbiyalash kerak. Yuguruvchilarga yugurishni marra chizig‘i-
ga yetgan zahoti emas, undan keyin tugatishga o‘rgatish
muhim. O‘rgatish muvaffaqiyatli bo‘lsin uchun, mashqlarni
kuchlari teng yuguruvchilar juft-juft bo‘lib bajarishlari yoki
kuchsizroqlariga imtiyoz berib bajarish kerak.
10-vazifa
. Òo‘la yugurish texnikasini yanada tako-
millashtirish.
Vositalar
. I. O‘rgatish uchun qo‘llangan mashqlarning
barchasi va boshqa maxsus mashqlar. 2 Òo‘liq masofani
yugurib o‘tish. 3. Chamalashlar va musobaqalarda qatnashish.
Metodik ko‘rsatma.
Sprint texnikasini takomillashti-
rishning eng yaxshi yo‘li— chala shiddatda bir tekis sur’atda
yugurish; tezlanishli yugurib, tezlikni yuqori darajaga yet-
kazish; startdan turli jadallik bilan chiqib, tezlanishli yugu-
rib, tezlikni yuqori darajaga yetkazishdir. Òexnikani o‘z-
lashtirmay turib va yetarli tayyorgarlik ko‘rmay yuqori tez-
likda yugurishga intilish deyarli hamma vaqt ortiqcha zo‘r
kelishga sabab bo‘ladi. Bunga yo‘l qo‘ymaslik uchun, avvaliga
1—2 va 3—4 jadallikda yugurish kerak. Chunki yengil,
bemalol, zo‘r bermay yugurganda sportchi uchun o‘z
harakatlarini nazorat qilish osonroq bo‘ladi.
Shunday sharoitda mashq qilinsa, har qaysi kelasi mash-
g‘ulotda tezlikni orttirib borsa bo‘ladi. Lekin sprintchi or-
tiqcha zo‘r kelib, mushaklariga ortiqcha kuch kelayotganini
va harakati qiyinlashayotganini sezgudek bo‘lsa, shu zahoti

---

174
56-rasm. 
Yuguruvchining maxsus mashqlari.

---

175
tezlikni kamaytirish kerak. Mahorat kamol topa borishi bilan
ortiqcha zo‘r keladigan vaqt tobora keyinga surila boradi.
Shunday qilib, sprintchining harakatida yengillik va
bemalollik saqlanib qolib, yugurish tezligi tobora o‘sa boradi.
Past start texnikasiga muttasil e’tibor berib borish lozim.
Start signaliga reaksiya vaqti qisqara borishiga alohida e’tibor
berib, yugurishni barvaqt boshlab yuborishga yo‘l qo‘ymaslik
kerak.
Qisqa masofalarga yugurish texnikasini o‘rgatish tasvir-
langanda mashqlarning faqat bir darsda necha marta tak-
rorlanishi ko‘rsatildi. Bir darsga kiritilgan mashqlar turi juda
ko‘p bo‘lsa, mashqlar dozasini kamaytirish kerak bo‘ladi
(56-rasm).