|
T h, km T, K Lg p, g/snf Lg (R),
din/sm2
0.0001 460 4300 -8.03 +3.38
0.0100 278 4640 -7.35 +4.10
0.1000 136 5140 -6.82 +4.67
1.0000 0 6430 -6.46 +5.13
Fotosferada hamma vaqt o‘rtacha statsionar holat hukm suradi deb liisoblash mumkin. Chunki fotosferadan fazoga qancha energiya sochilsa, unga ichki qatlamlardan shuncha energiya keladi. Fotosferada energiya nurlanishni yutilishi (manfiy vodorod ionlarining ionlanishi) va qayta sochilishi (manfiy vodorod ionlari hosil bo‘lishi) yo‘li bilan uzatiladi (nuriy uzatish). Bunda vodorodning manfiy ionlari asosiy rol o‘ynaydi. Yuqori temperaturadagi gaz yuqori bosimga ega bo‘ladi. Fotosfera moddasining bosim kuchi og‘irlik kuchiga teng va unga qarama-qarshi yo‘nalgan, ya'ni fotosfera hamma vaqt gidrostatik muvozanatda bo‘ladi.
B) Xromosfera. Fotosfera ustida joylashgan xromosfera tutash spektr nurlarida to‘la tiniq bo'lib, uning ravshanligi fotosferanikidan yuzlab marta kam. Xromosferani Quyosh to‘la tutilgan paytda bir necha minut davomida qirmizi halqa sifatida yaqqol ko‘rish mumkin (1.10-rasm). Halqaning kengligi 16" -20" , ya'ni xromosferaning qalinligi 12—15 ming km. Xromosfera- niiij’, speklri emission chiziqlnrdan iboral. Bu chiziqlar fotosfera spektrida (gelivmki hiindau mnslasno) qora chi/iq shaklida ko'rinadi. Biroq xromos- li ia spi I’11k I.i innlai va vnqoii nyjfonish polcnsialiga ega bo‘lgan atom va '"iil ii 111111' i" I im I ' In/n|l.ni loloslcianikij'a qaiaganda inlensivroqdir. Bu esa
■11iimi.li i.i*l.i i' 1111n Miuiauuii' yuqoiilij'ini koTsutadi.
\ 11iiimi 11 i 1111 i>nil.i111',i11 kalsiy, vodorod va gcliy chiziqlari markazida ham I.. ii'.h ....... ..... Ihi micnsiv chiziqlar markazida fotosfera notiniq ima ilau ll iii.iiI..■ nla uilcusivlik I = 0.09) va ularda Quyoshdan hil i\"i|',m uuilamsh xiomoslcm qatlamlaridan chiqadi. Hisoblashlarni
I *■ i ..il1.11n Ii.i . Momoslcra nurlanishi boTmaganda H va K Ca II, H i hi/iqlaiiuii )', maikaziy inlensivligi nolga yaqin boTishi kerak edi. Demak, kalsiy ioni va vodorod alomi chiziqlari markazida xromosferani ko‘rishimiz muinkin. Buning uchun o ‘tkazish polosasi AX<0, 5 A bo Tgan inleifcrelsion=polyarizatsion filtrlar (IPF) qoTlaniladi. Bunday filtrlar vo- dorod ( I IJ va kalsiy (CaH) ionlerining, geliyning infraqizil (A.10830 A) chiziqlari uchun yasalgan boTib, ular yordamida xromosfera oddiy sharoit-
16
1.10-rasm. Quyosh to‘la tutilgan paytda Oy gardishi atrofida ko‘rinadigan halqa (xromosfera)ning spektri: yorug‘ halqalar har xil spektral chiziqlardagi xromosferaning ko‘rinishi (halqalar chetidagi do‘ngliklar protuberaneslar).
larda kuzatiladi. Bunday IPF bilan jihozlangan teleskop xromosfera teleskopi deyiladi. Bundan tashqari xromosferani spektrogeliograf deb ataladigan teleskop yordamida ham kuzatish mumkin. Spektrogeliografda Quyosh xromosfera chiziqlari (H va K Ca II, H 2 , He) nurida suratga olinadi. Xromosferada T, N (zarralar konsentratsiyasi), Pe (elektron bosim) 1.2- jadvalda keltirilgan.
D) Toj. Xromosfera ustida joylashgan bo‘lib u Quyosh atmosferasining eng keng (1-^-2 • Re) qatlamidir. Tojning shakli o ‘zgaruvchan va Quyosh aktivligi darajasiga bog‘liq: maksimum yillarida deyarli simmetrik, minimumda asosan ekvator bo‘ylab cho‘zilgan bo‘ladi. Tojning intensivligi fotosferanikidan million marta kam, shuning uchun uni Quyosh to ‘la tutilgan paytda oq nurda gardish tashqarisida aniq ko‘rish mumkin (1.11-rasm)
Toj maxsus sharoitlarda (baland tog‘ yoki kosmik fazoda) koronograf yordamida suratga tushiriladi va tekshiriladi. Spektriga ko‘ra tojni uchta qatlamga: ichki (E — emission toj), o‘rta (K — kontinium toj) va tashqi (F — fraungofer toji) tojlarga bo‘lish mumkin. Ichki yoki emission tojning (E) qalinligi (0.2—0.3) R 0 (Re — Quyosh radiusi), spektri ko‘plab marta (25 martagacha) ionlangan metallarning emission chiziqlaridan iborat. Ichki toj (E)da uzoq UB va rentgen diapazonda kuzatiladigan ko‘plab emission chiziqlar hosil bo‘ladi. Ular orasida Fe XIV (o‘n uch marta ionlangan
temir atomi) ga tegishli yashil (X.5303 A) va FeX ga tegishli qizil (A6374
A) emission chiziqlar intensivligi bilan ajralib turadi. Fe X ni hosil bo‘lish ionizatsiya potensiali X=210 eV. Bu energiyaga T=2.106 mos keladi. 0 ‘rta
(K) tojning qalinligi bir Rs va spektri fotosferanikiga o ‘xshash tutash spektrga ega, biroq unda fraungofer chiziqlari kuzatilmaydi, nurlanishi sezilarli darajada (r = 0,5 R0 da ~50 %) qutblangan; 0’rta toj nurlanishi
2 - 17
Do'stlaringiz bilan baham: |
