Радиотехник тизимлар назарияси асослари

tomon o ‘zgarishi.


1.4. Quyoshning tutash spektrida energiyaning taqsimlanishi va uning to‘la energiyasi

Energiyaning tutash spektrda taqsimlanishi maxsus asbob, spektrobolo- metr yordamida bajariladi. Spektrobolometr shunday fotometrki, uning sezgirligi nurlanishning to'lqin uzunligiga bog'liq emas, ya'ni u spektrning barcha qismlarida bir xil sezgilikka ega. Quyosh spektri bolometr yordamida o'lchanadi. Buning uchun spektrobolometrning kirish tirqishiga tushirilgan spektr harakatga keltirilib, bolometrda hosil bo'lgan signal lentaga yozib olinadi. Spektrobolometrning ko'rsatishi energetik birliklarda graduirovka qilingan (darajalangan) bo'ladi va uning yordamida olingan yozuvda ordinata o‘qi bo‘ylab Quyosh gardishi markazi birlik yuzasi (1 m 2) dan bir birlik to'lqin uzunligi oralig'ida (m) chiqayotgan quwat va absissa o‘qi bo'ylab esa to‘lqin uzunligi (X) qo‘yiladi.

Bunday yozuv ikki xil xatoliklardan ozod etilishi zarur: birinchidan, Fraungofer chiziqlarida yutilib qolingan energiya hisobga olinadi va tuzatma sifatida oichash natijalariga kiritiladi. Bu ish tutash spektrni chiziqlardan xoli qismlariga tayanib bajariladi. Ikkinchidan, agar oichashlar Yer yuzida turib bajarilgan boisa, Quyosh nurini unda yutilishi hisobga olinishi kerak. Bunda Buger usuli qoilaniladi. Ya’ni Quyosh har xil zenit masofalarda boigan paytda spektrobolometrik oichashlar bajariladi va natijalarga tuzatma kiritish y o ii bilan Yer atmosferasida yutilishi hisobga olinadi. 1.6-rasmda Quyosh gardishi markazining bir m2 yuzasidan bir milliangstrem to iq in uzunligi oraligida 1 steradian fazoviy burchak ichida sochilayotgan quwat, absissa o‘qi bo‘ylab esa to iq in uzunliklari (X) qo‘yilgan. 1.6-rasmdagi chiz-
madan ko‘rinib turibdiki, Quyosh energiyasi maksimumi 5000 A ga to ‘g‘ri
11



keladi va undan uzoqlashgan sari ikkala tomonga kamayib boradi. 1.6- rasmda Plank formulasi yordamida har xil tem peratura (T) uchun hisoblangan absolut qora jism spek- trida energiyaning taqsimlanishi ham keitirilgan. Rasmdan ko'riib turiptiki, optik diapazon (X > 0.4 mkm) da Quyosh spektrida energi- yaning taqsimlanishi T = 6000 K da hisobiangan Plank taqsimotiga mos keladi. Yoruglik va U B nurlarda
^{1.6-rasm. Quyosh spektrida energiya} taqsimotlar bir-biriga mos kelmay- taqsimlanishi (yo‘g‘on egri chiziq) va _{di, b uning sababi fo to sfera} Plank taqsimoti (ingichka egri chiziqlar). _{m oddasining yutish koeffitsenti}
bilan bogTiq, bu to ‘g‘rida biz yuqorida, qoTlanmaning birinchi qismida, Quyosh singari yulduzlarning fotosferasi nazariyasida to‘xtalgan edik.
1.7-rasmda toTqin uzunligi X =1 mkm da tutash spektr intensivligi 106 erg/sm 2 • s ■mkm ga teng ekanligi ko‘rinib turipti. MaTumki, McT >> hc boTganda Plank formulasi Reley-Jins formulasi bilan almashtirilishi
Chaslotalar


1.7-rasm. Quyoshning elektromagnit nurlanishida energiyaning taqsimlanishi yo‘g‘on egri chiziq bilan, Plank formulasi bo‘yicha hisoblangan taqsimot punktir chiziq bilan