Радиотехник тизимлар назарияси асослари

4) rang ko‘rsatkichini o‘lchash asosida Te ni hisoblash. Agar yuld ning yorug‘ligi uning spektrini ikki qismda (masalan, V (vizual) va B (ko‘k)) oichangan boisa, u holda temperatura quyidagi formula yordamida topiladi:
_{T =■} 7920
( B - V ) + 0m.72 ^(3.3)
Bunday usul bilan oichangan T ham rang temperatura deyiladi.
5) Spektral chiziqlar intensivligini oichash y o ii bilan T ni aniqlash. Birorta kimyoviy element atomlari yoki ionlarining ko‘plab chiziqlari yuldu/ spektrida boisa, u holda atomlarning uyg‘ongan holatlar bo‘yicha taqsimla nishini topish mumkin. Bolsman yoki Saxa formulalari termodinamik m uvozanatda uyg‘ongan holatlar (sathlar) bo ‘yicha atom larning
94
n

www.ziyouz.com kutubxonasi

laqsimlanishini ifodalaydi va bu taqsimlanish holatning uyg‘onish potensialiga
(x) va muhitning temperaturasiga (T) bog‘liq. Bolsman formulasi quyidagicha il'odalaniladi:
_N Xi-Xn
_/ ⁿ - " - e kr _(3.4)
V.
hunda: g — energetik sathni statistik vazni; N, va N n— birinchi va n — sathlarda atomlar soni. Chiziqlarning intensivligini o ‘lchab N topiladi va (3.4) formulaga asoslanib T- hisoblanadi. Bunday usul bilan hisoblangan T uyg'onish temperaturasi deyiladi. Saxa formulasi quyidagicha ifodalanadi:
f
lnm k T ^{e -x>nT}
Nc N+ / N, _I,2 (3.5)
bunda: Ne va N + — atmosferada elektron va ion konsentratsiyasi; g+ va g, — ionlanish va birinchi sathning statistik vaznlari; m — elektron massasi; k — Bolsman doimiysi; T — ionlanish temperaturasi; h — Plank doiymisi; X, — asosiy holatdan ionlanish potensiali. Agar kimyoviy element atomlari va ionlarining chiziqlari yulduz spektrida bo'lsa, u holda Bolsman va Saxa formulalari yordamida temperaturani va elektron konsentratsiyasini hisoblash mumkin. Bunday usul bilan topilgan T ionizatsiya temperaturasi deyiladi.
Har xil usullar bilan hisoblab topilgan T lar bir-biriga yaqin bo‘Iadi va yulduz atmosferasining temperaturasini ko‘rsatadi. Yulduzlarning temperaturasi 1000 dan 50 000 K gacha oraliqqa to ‘g‘ri keladi. Bunday usullar bilan o ‘lchangan temperatura yulduzning atmosfera qatlamlarining Lemperaturasi ekanligini unutmaslik kerak. Temperatura yulduzning ichki qatlamlarida bundan ham yuqori bo‘ladi.
Yorqinlik (L) temperatura (T) ning to ‘rtinchi darajasiga bogiiqligini hisobga olsak, yuqorida topilgan yulduzlarning yuza temperaturalar farqi ulaming yorqinliklarini 2.5* 105 marta o'zgartiradi. Demak, L ni o‘zgarish diapazoni (1012) ni qoplash uchun R ning o‘zgarish diapazoni 105 martadan kam boimasligi zarur.