Радиотехник тизимлар назарияси асослари

3.2.1. Qo‘shaloq yulduzlar
Qo‘shaloq yulduzlaming bir necha turi mavjud: vizual qo‘shaloq, to‘silma o‘zgaruvchi, spektral qo‘shaloq va zich (tig'iz) qo‘shaloq tizimlar.
Qo‘shaloqlarni topish, tekshirish va o ‘rganish yo‘li bilan ularning orbita elementlari va harakat qonunlarini o‘rganamiz. Tashkil etuvchilar massalarini aniqlaymiz va ular orasida modda almashinuvi natijasida ro‘y beradigan jarayonlarni o‘rganamiz.
1. Orbita elementlarini topish. Osmon jismlari biri ikkinchisi atrofida (agar Tl^)fl])2 bo‘lsa) massa (agar fl})|~lT|>2 bo‘lsa) markazi atrofida Kepler qonunlariga mos ravishda elliptik orbita bo‘ylab aylanadi. Elliptik orbita katta
(a) va kichik (b) yarim o‘qlari, ekssentriteti (e), aylanish davri (P), orbita tekisligi bilan qarash chizig'i orasidagi burchak (i), peri va apoastrlari (co) uzunlamasi, orbita tugunlari uzunlamasi (Q) bilan belgilanadi. Bular a, b, e, co va Q orbita elementlari deb ataladi va ular quyidagicha aniqlanadi:
a) vizual qo‘shaloqlarda: aylanish davridan kam bo‘lmagan muddal
davomida tashkil etuvchilar (A va B) ning aniq koordinatalari o'lchab boriladi va olingan natijalarga asoslanib, tashkil etuvchilarning harakai trayektoriyalari chiziladi. Harakat trayektoriyalarini tahlil etish yo‘li bilan bir yulduz (yo‘ldosh)ning ikkinchi (bosh) si atrofida aylanish (nisbiy) orbitasi yoki har bir tashkil etuvchining umumiy massa markazi atrofida aylanish (absolut) orbitalari hisoblab topiladi (3.8-rasmga qarang).

Keplerning III qonuniga asosan quyidagicha bo‘ladi: ^-=P^mA+ma *

bunda, A — qo'shaloq nisbiy orbitasi katta yarim o‘qi; P — orbital harakal davri. Agar A — astronomik birliklarda, P — yillarda 0‘lchansa, u holcla
/l3
P2(mA+mB) ~ ^bofiadi; bunda, A = +,- , a", n ” — nisbiy orbita radiusi,

yillik parallaks, burchakiy sekundlarda; , „ , . - mA +m B — yigfindi massa,

|7t )' P 2
106



Quyosh massasi birliklarida. Agar tashkil etuvchilar (A va B) ning
absolut orbitalari topilsa, ~ = holadi;