Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

7.14. Шифратор ва дешифраторлар


Сигналнинг рақамли тасвири — кодини бир турдан иккинчи турга айлантирувчи қурилма код ўзгарткичи деб аталади. Унга шифратор ва дешифратор мисол бўлади.
Шифратор кириш сонларига мос рақамли кодни мантиқий амаллар бажариладиган сигналга айлантириб берса, дешифратор мантиқий элемент чиқишидаги сигнални кодга айлантириб беради. Масалан, ўнли сонлар икки асосли ҳисоблаш системасига ва аксинчага айлаитирилади. Шифратор ва дешифраторлар триггер ёки содда мантиқий элементлар (ВА, ЁКИ ва ЙЎҚ) нинг бирор комбинациясидан ташкил топади.
Демак, шифратор кодловчи (кодер) бўлса, дешиф­ратор (декодёр) сигналнинг турли хил кодлари ичидан кераклисини ажратиб берувчи қурилмадир.
7.28-расмда шифраторнинг принципиал схемаси (а) ва белгиланиши (б) га мисол кўрсатилган.

7.28- расм. Шифраторнинг принципиал схемаси (а) ва белгиси (б).


Унда ўнли сонларнинг коди икки асосли сонлар системаси кодига айлаитирилади. Горизонтал қатордаги ҳар бир диод резисторлар билан бирга ВА мантиқий элементни ҳосил қилади. К калитлардан қайси бири уланса, мос ВА мантиқий элемент унга тўғри келадиган ўнли сонни икки асосли кодга айлантиради. Масалан, бешинчи ҳо- лат уланса (5 сони), 0101 горизонтал ўтказгичга кучла­ниш берилади. Унга иккита диод уланган. Чап томондаги диод уни 2² чиқишга (вертикал шинага), ўнг томондаги диод 2° чиқишга узатади. (Уларнинг йиғиндиси 5 га тенг).
7.29-расмда дешифраторнинг схемаси кўрсатилган.

7.29-расм. Дешифраторнинг принципиал схемаси (а) ва белгиси (б).
У икки асосли кодни ўн асосли кодга айлантириб беради. Унда ҳам диодлар резисторлар билан бирга ВА мантиқий элементни ташкил қилади. Унинг кириш шиналари (горизонтал ўтказгичлар) Т — триггернинг тўғри ва фаза ўзгартувчи чиқишларига, чиқиши эса, қайд қилувчи қурилмага уланади.


7.15. Регисторлар


Регистор ЭҲМнинг қисмларидан бири бўлиб, ра- қамли сигналларни қабул қилиш, хотирада сақлаш ва қайтариб бериш учун хизмат қилади. У триггерлар ва мантиқий элементларнинг бирор тур уланишидан таш­кил топади. Ҳар бир триггер элементар хотира хоначаси (ячейкаси) бўлиб ҳисобланади. Икки асосли соннинг ҳар бир разряди ўз триггерига ёзилади. Шунинг учун регисторда қатиашадиган триггерларнинг сони ёзнладигап соннинг разряди билан белгилаиадн.
Ёзиладиган соннинг киритилиш усулига қараб ре­гисторлар параллель ва кетма-кет турларга ажратилади. Параллель регисторлар информация тўпловчи, кет­ма-кет триггерлар эса, уни силжитувчи, яъни бир ўриндан иккинчи ўринга кўчирувчи деб аталади. Па­раллель регисторлар рақамли сигналларни қабул қилиш, хотирада сақлаш ва қайтариб бериш хусусиятига эга бўлса, кетма-кет регисторлар, булардан ташцари, яна сигнал кодини ўзгартиш (параллелдан кетма-кетга ва аксинчага ўтказиш), импульсларни санаш ва бошқа хусусиятларга эга.
7.30,а-расмда D — триггерда тузилган параллель регисторнинг соддалаштирилган таркибий схемаси кўрсатилган.