Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

2.39- раcм. R_3KB (а) ва х_экв (б) нинг ташқи генератор частотасига боғлиқлиги.
Боғланган тебраниш контуридаги резонанс турли хил бўлиб, ҳар хил ном билан юритилади. Улар махсус куреларда ўрганилади. Биз шуларнинг бири билан та- нишамиз.
(2.75) тенгламалар системасининг биринчи ифодасидан ни аниқлаб, иккинчисига қўямиз ва токни топамиз:
(2.79)
Резонанс шартига биноан ток максимал қийматга эришиши учун (2.79) ифоданинг мавҳум қисми нолга тенг бўлиши керак:
(2 80)
Демак, (2.80) ифода кўрилаётган ҳол учун боғланган тебраниш контурининг резонанс шартидир. Уни ечиб резонанс кузатиладиган частоталарни аниқлаш мумкин. Идеал ва бир хил (L₁ = L₂ = L, C₁ = С₂ = С, R₁ = R₂=0 контурлар системаси учун улар қуйидагича ифодаланади:
ва (2.81)
ω₁, ω₂ — боғланиш частоталари деб аталади. Улардан ω₁—сусткаш, ω₂— тезкор частота ҳисобланади. Демак,
кўраётган боғланган контуримиздаги I_m2 ток иккита частота — боғланиш частоталарида максимал қийматга эга. Шунинг учун системанинг резонанс чизиғи иккита максимумга эга бўлади. Улар орасидаги минимум ω₀ частотага тўғри келади, чунки боғланиш коэффициенти кичрайиши билан ω₁ ва ω₂ частоталар ω₀ частотага интилади ва п = 0 бўлганда ω₁ = (ω₂ = ω₀ бўлиб қолади. Бунда икки максимумли резонанс чизиғи битта максимумли чизиққа айланади.
Боғланиш коэффициентини кичрайтириш учун боғ- ланишга кирувчи контурларни бир-биридан узоқлаш- тириш керак. Шунинг учун идеал контурлар орасидаги боғланиш йўқолиши учун (n=0) уларни бир-биридан чексиз масофага узоқлаштириш зарур. Бунда ташқи генератор яккаланган контурга улангандай бўлиб қо- лади ва резонанс битта соо частотада кузатилади.
Реал контурлар учун ҳамма вақт энергия ютилиши мавжуд (R≠0). Шунинг учун икки максимумли резо­нанс чизиғи битта максимумли чизиққа айланиши учун кочтурларни бир-биридан чексиз масофага узоқлашти- риш шарт эмас, яъни боғланиш коэффициентининг чекли қийматида ҳам резонанс битта ω₀ частотада ку- затилиши мумкин. Шунга кўра ўзаро боғланиш коэффициентининг қийматлари турларга ажратилади ва уларга тўғри келадиган боғланиш ҳар хил ном билан юритилади:

1. 
   Кучсиз — (заиф) боғланиш — п<п_кр.
   
2. 
   Кучли боғланиш — п > п_к ,
   
3. 
   Критик боғланиш — п = п_кр.
   

Кучсиз боғланишда резонанс чизиғи битта макси­мумли (ω₀ частотада), кучли боғланишда эса, у икки максимумли (ω₁ ва ω₂ частоталарда) бўлади. Боғла- ниш коэффициентининг критик қиймати чегаравий қиймат бўлиб, резонанс чизиғининг икки максимумли чизиқдан бир максимумли чизиққа (ва, аксинча) ўтиш ҳолидир. Бу ҳолда резонанс чизиғи битта максимумли бўлиб, унинг чўққиси нисбатан яссироқ бўлади. Турли боғланишларни ифодаловчи резонанс чизиқларининг графиги 2.40 а-расмда кўрсатилган.
Кучли боғланиш ҳолида боғланиш коэффициенти­нинг шундай қийматини аниқлаш мумкинки, ток кучи- нинг минимал қиймати максимал қийматидан мар­та фарқ қилади. Боғланиш коэффициентининг бу қийматига тўғри келадиган боғланиш оптимал (қулай) боғланиш деб аталади. Бунда системанинг ўтказиш со- ҳаси энг кенг бўлиб, шакли тўғри тўртбурчакка яқин бўлади (2.40б-расм).
Кучли боғланиш ҳолида резонанс чизиғини икки максимумга эга бўлиш сабабини аниқлаш учун R_экв ва Х_экв қаршиликларнинг частотага боғлиқ ўзгаришини баҳолаш керак. ω = ω₀ частотада ҳар икки контурнинг реактив қаршиликлари (X₁ ва Х₂) нолга тенг. Шунинг учун X _экв=0 бўлиб, резонанс шарти бажарилиши ке­рак. Аммо бу вақтда актив қаршилик R экв ўзининг мак­симал қийматига эришади (2.39а-расм) ва системанинг асллиги ёмонлашади. Шунинг учун контурларнинг токи кичик амплитудали бўлади.
Агар генераторнинг частотаси ω₀ қийматдан кичрая бошласа (ω < ω₀), R_9KB нинг қиймати кичрая бошлайди ва ҳар бир контурнинг тўлиқ қаршилиги айрим-айрим олганда сиғим табиатидаги реактивликка эга бўлади. Лекин контурларга киритиладиган реактив қаршилик тескари ишорали бўлгани учун бу ҳолда у индуктивлик табиатига эга бўлади. Шунинг учун қандайдир ω₁ час­тотада резонанс шарти (Х₂—X_BH(ω₁)=0) бажарилибиккиламчи контурдаги ток максимал қийматга эришади. Бунда системанинг асллиги ω₀ частотадаги қийматидан катта бўлгани учун токнинг қиймати ҳам ундан катта бўлади.