Радиоэлектроника асослари муҳаррир — Қ. Азимов

7.19-расм. И²Л элементда туэилган ЁКИ- ЙЎҚ амалини бажарувчи мантиқий схема.


У ЁКИ—ЙЎҚ амалини бажариш учун хизмат қилади. X₁ ва Х₂ киришларга мантиқий «О» ҳолатга тўғри келадиган кучланиш U₁ = U° берилса, Т₃ ва Т₄ транзисторларнннг коллекторларидаги кучланиш мантиқий «I» ҳолатни (U₂ = U¹) ифодалайди. Агар киришлардан бирортасига ёки иккаласига мантиқий «I» қийматли (U₁=U¹) кучланиш таъсир этса, коллектор кучланиши ман­тиқий «О» қийматга (U₂ = U°) ўтади.


7.12. Мантиқий элементларда тузилган триггерлар


Интеграл технология ва мантиқий алгебра усулларидан фойдаланиш мантиқий элементларда тузилган турли хил триггерларни яратиш имконини берди. Улар бир-биридан бошқариш занжирининг тузилиши ва иш режимлари билан фарқ қилади.
Олдинги саҳифаларда кўрилган мантиқий системалардан триггерларнинг асосий фарқи шуки, триггерлар хотирага эга қурилмадир. Бу триггернинг иккала иш ҳолатининг турғун бўлиши билан характерланади. Шунга кўра ҳар бир триггер бошқариш занжири ва хотира қурилмасига ажратилади. Бошқариш занжири кириш сигналларини санаш ва хотирада сақлаш учун ўзгартиб беради. Хотира қурилмаси иккита елкадан ташкил топади. Улар сигналларни истаганча узоқ муддат сақлаш учун хизмат қилади. Ҳар бир елкада бир вақтда иккита сигнал сақланади. Улардан бири мантиқий «О» ни, ик- кинчиси — мантиқий «I» ни ифодалайди.
Информацияни хотирага ёзиш усулига қараб барча триггерлар асинхрон ва синхрон триггерларга ажрати­лади. Асинхрон триггерларда информация киришга сиг­нал таъсир этиши билан бир вақтда ёзила бошлайди. Синхрон триггерларда эса, у рухсат этувчи импульс таъсир этгандагина ёзилади.
ЕҚИ-ЙЎҚ ва ВА-ЙЎҚ мантиқий элементларда тузил­ган триггерларнинг айрим турларини кўрайлик.


а. Асинхрон RS — триггер


7.20, а-расмда бевосита киришли RS — триггернинг таркибий схемаси ва схемада белгиланиши кўрсатилган. У иккита ЁҚИ-ЙЎҚ мантиқий элементда бирииинг чиқиши иккинчисининг киришига бевосита улаш йўли билан ҳосил қилинган. Агар R ва S киришларга бир вақтда мантиқий нолга тўғри келадиган кучланиш (U₁ = U°) таъсир этса, қурилма турғун ҳолатлардан бирида, яъни мантиқий Q = 0, = 1 ёки Q=l, = 0 да туради. Бунда биринчи ҳолат (Q = 0 ва = l) триггернинг ноль ҳолати дейилади. Триггернинг бир турғун ҳолатдан иккинчи турғун ҳолатга ўтказиш учун киришлардан бирига мантиқий «I» га тўғри келадиган кучланиш бериш керак. Агар S киришга мантиқий «I» кучланиш берилса (R = 0), фаза ўзгарувчи (инверс) чиқишда «О» ман- тиқли кучланиш ҳосил бўлади. У триггерни мантиқий «I» ҳолатга (Q=l) ўтказади. Триггернинг бу ҳолати турғун бўлиб, кириш сигналининг таъсири тугагандан кейин (S = 0) ҳам сақланади. Шунда R киришга мантиқий «I» қийматли сигнал таъсир этса, триггер бошланғич ҳолатга қайтади: Q = 0 ва =l.
Триггернинг S кириши ҳолат ўрнатувчи, R кириш эса, бошланғич ҳолатга қайтарувчи деб аталади.
Шуни айтиш керакки, триггернинг киришларига бир вақтда «I» мантиқли сигнал бериш мумкин эмас. Бунда триггернинг ҳолати ноаниқ бўлиб қолади. Шунинг учун S = I, R = I рухсат этилмайдиган бошқариш бўлади.
Агар 7.20 а-расмдаги схемада ЁҚИ-ЙЎҚ манти­лий элементлар ВА-ЙЎҚ элемент билан алмашти- рилса, триггернинг хусусиятлари ўзгармайди.