Radiobiologiya

Nurdan zararlangan odam organizmda uzoq vaqtdan so'ng ro'y beradigan 

asoratlar 

 

 

Agar  nurlantirilgan  hujayralar  populyatsiyasida  hujayralar  halokati  yuz 

bermasa,  bunday  holda  ularda  hujayralar  bo'linishiga  bevosita  daxldor  strukturaviy 

o'zgarishlar  sodir  bo'lmagan  deb  bo'lmaydi.  Radiatsiya  effekti  uzoq  vaqt  o'tgandan 

---

 

56

so'ng,  nurlantirilgan  hujayralar  avlodida  namoyon  bo'lishi  mumkin.  Nurlantirilgan 

hujayralar  emas,  balki  ularning  uzoq  avlodlarida  paydo  bo'ladigan  radiatsiya  effekti 

radiatsiyaning uzoq vaqtdan so'ng namoyon bo'ladigan asorati deb ataladi. 

 

Uzoq  vaqtdan  so'ng  yuz  beradigan  asorat  ko'p  sonli  mutant,  ammo  hayotchan 

hujayralarning paydo  bo'lishi  bilan shartlanib,  ular  irsiy  beqarorlikka olib  keladi.  Bu 

xil  beqarorlik  nurlantirilgan  hujayra  avlodlarida  yuz  beradigan  hujayralar  halokati, 

transformatsiyalanish, stvol hujayralarga xos xossalarning yo'qolishi singari hodisalar 

tarzida  namoyon  bo'ladi.  Irsiy  beqarorlik  hujayra  genomida,  alohida  genlarning 

boshqaruvchi  sistemalarga  daxldor  mutatsion,  predmutatsion  o'zgarishlarning 

to'planishi bilan shartlanadi. 

 

Ko'p hujayrali organizmlarda,  uzoq  vaqtdan so'ng paydo bo'ladigan asoratlar  - 

havfli  shishlar,  umrning  qisqarishi,  qarilik  belgilarining  erta  paydo  bo'lishi, 

immunitetning  susayishi  kabilar  shaklida  namoyon  bo'ladi.  Bu  xil  asoratlar,  odatda 

organizm radiatsiyaning katta dozalarga duchor bo'lgan hollarda, ko'p yillar o'tgandan 

so'ng  paydo  bo'ladi.  Masalan,  Xirosima  va  Nagasakida  portlatilgan  atom  bombalari 

tufayli,  nurlanishga  duchor  bo'lgan  odamlarda  shish  paydo  bo'lish  hodisasi  7-8 

yillardan so'ng keng miqyosda avj olgan. 

Nurlanishdan  so'ng,  ko'p  hollarda,  to'qimalar  aynib,  xavfli  shishlar  paydo 

bo'lishi  mumkin.  Bunday  hodisa  radiatsion  kanserogenez  deb  ataladi.  Radiatsion 

kanserogenez  ehtimolligini  baholashda,  radiatsiya  tashqi  manbalarining  organizmga 

ta’siri  yoki  to'qimalarga  kirib  qolgan  radionuklidlardan  zararlanish  darajasining 

inobatga  olinishi  zarur  bo'lgan  muhim  shartlardandir.  Radiatsion  kanserogenez 

mexanizmlari aftidan hujayra genomining buzilishiga bog'liq.