Radiobiologiya

13-mavzu. SUTEMIZUVCHILARDA RADIATSION ZARARLANISHDAN 

SO'NG YUZ BERADIGAN TIKLANISH JARAYONLARI. 

Reja: 

 

 

1.Postradiatsion tiklanish.  

          2.Sof zararlanish tushunchasi.  

          3.Radioaktivlikning tabiiy fani. 

          Adabiyotlar: [1] 106-112 b; [2] 89-100 b. 

 

 

Radiatsion  zararlanishdan  so'ng  amalga  oshadigan  tiklanish  (tiklanish  davri 

yoki  "biologik  tiklanish"),  nur  xastaligi  davridagi  tiklanishdan  farqlanib,  biologik 

tashkillanganlikning turli darajalarida har xil jadallik bilan kechadi. 

 

Bunday  tiklanishni,  nurlantirish  paytida  ishlatilgan  halokat  dozalarini  o'zaro 

taqqoslash  orqali  qayd  etish  mumkin.  Bunga  masalan,  bir  xil  radiobiologik  effektga 

---

 

55

sabab  qiluvchi  doza  quvvatini  maydalab  berish  orqali  erishish  mumkin.  Bunday 

holda,  ya’ni  nurlantirish  muddatining  cho'zilishi  munosabati  bilan  tiklanish 

jarayonlarining avj olishi tufayli, jarayonlarni to'la qayd etib bo'lmaydi. 

 

Postradiatsion  tiklanishni  miqdoriy  baholashning  eng  qulay  yo'li-bu  organizm 

birinchi  marta  nurlantirilganidan  so'ng,  uni  har  xil  vaqt  intervali  bilan  qayta 

nurlantirish  metodidir.  Bunda,  bo'lib-bo'lib  berilgan  halokat  dozasi  bilan  bir  marta 

berilgan  halokat  dozalari  o'rtasidagi  farq  aniqlanadi.  Masalan,  hayvonlar  halokatga 

olib  kelmaydigan dozada nurlantiriladi (birinchi nurlantirish). So'ngra hayvonlar ikki 

guruhga  bo'linib,  ular  har  xil  vaqt  intervali  bilan  qayta  nurlantiriladi.  Keyin, 

guruhlardagi  hayvonlardan  yarmining  halok  bo'lishiga  olib  keladigan  yig'indi  doza 

aniqlanadi. 

 

Tajribalar natijasida ma’lum bo'ldiki, ikki marta nurlantirilgandagi yig'indi doza  

bir  marta  nurlantirilgandagi  dozadan  oshib  ketadi  va  bunday  holda,  navbatdagi 

nurlantirishlar orasidagi vaqt o'zgargan sari talab etiladigan LD

50/30

 ham oshib boradi. 

 

O'tgan  asr  o'rtalarida,  Bler  o'z  tadqiqotlari  asosida  postradiatsion  tiklanish 

eksponensial qonunga binoan bir xil tezlikda amalga oshib, tiklanish  zararlanishning 

qaytar ulushiga  proporsional, qaytmas ulushi esa jamlangan umumiy doza kattaligiga 

proporsional, degan taxminni ilgari surdi. 

 

"Sof zararlanish" effektiv dozasi quyidagi formulaga binoan hisoblab topiladi.