nurlantirilganda olingan: qarag'ay va liliya urug'lari greyning o'ndan bir ulushlarida
46
unuvchanlikni yo'qotgan holda, boshqa tur o'simlik(rediska, grechka, karam)
urug'larining unishiga o'n va undan ortiq grey miqdordagi doza stimullovchi ta’sir
ko'rsatgan. O'simliklarning nurlanishga nisbatan turg'unligidagi bunday farqlanish
sabablari hali to'liligicha o'rganilgan emas.
Organizmlarning nur sezgirligi har xil omillar ta’sirida o'zgaradi. Nurlantirish
paytida atmosferaning gaz tarkibi, harorat va ob’yekt tarkibidagi suv miqdorini
o'zgartish yoki muzlatish orqali organizmlarning nur sezgirligini modifikatsiyalash
mumkin. Bir qator kimyoviy moddalar borki, ular organizmning nur sezgirligini
oshirishi yoki kamaytirishi mumkin.
Organizmlarning nur sezgirligi, ularning ovqat ratsioni, fasliy uyquga ketishi va
hokazolarga bog'liq holda ham o'zgaradi. Masalan, qumli joylarda yashovchi bir qator
kemiruvchilar sutemizuvchilar uchun xos bo'lmagan nurga nisbatan yuqori
turg'unlikka ega. Agar ular laboratoriya sharoitida boqiladigan oddiy kalamush va
sichqonlar ozuqa ratsioni bilan boqishga o'tkazilsa, ularning nurga nisbatan turg'unligi
pasayadi va, aksincha, oq sichqon va kalamushlar cho'l kemiruvchilari oziqlanadigan
o't - o'lanlar bilan boqilganda, ularning radiorezistentligi ortgan. Nurga nisbatan
sezgirlikning ortishida parhyezning ahamiyati kattaligi haqida ko'rshapalaklarda
o'tkazilgan tajribalar ham dalolat beradi. Tabiiy sharoitda ularning nurga nisbatan
turg'unligi ko'pchilik sutemizuvchilarniki singari bo'lib, biroq tutqinlikda ular
oziqlanishdan bosh tortganligi uchun ularning nurga nisbatan turg'unligi 20 -50
barobar ortgan.
Jismoniy harakat, tana haroratining o'zgarishi va moddalar almashinuvi
jaryonlarining kechishiga ta’sir qiluvchi boshqa omillar ham nurga nisbatan
turg'unlikka sezilarli ta’sir ko'rsatadi. 50 yillarga keliboq, Storer, Gompelman,
Andjus, Smit va boshqalar o'z tadqiqotlarida kalamush va sichqonlarning tana
haroratini +5 - 0
0
S ga qadar pasaytirish, ularga nurdan himoyalovchi effekt sifatida
ta’sir qilishini aniqladilar. Taxminlarga ko'ra, bu hodisa moddalar almashinuvi
jarayonining susayishi bilan bog'liq. Qishki uyqu holatidagi bo'rsiq, yumronqoziq va
boshqa hayvonlar ham kuzatilganda yuqoridagi holat qayd etilgan. Bunday holatdagi
hayvonni halok qilish uchun juda katta miqdordagi nurlanish - o'n va hattoki yuz grey
doza talab qilinadi. Agar hayvonlar nurlantirilgandan so'ng darhol uyg'otib olinsa, u
holda nurdan zararlanish tez kechadi va uyqusizlik holatida bo'lgan hayvonlardagi
singari 1 - 10 Gr dozada kuzatiladi. Qizig'i shundaki, haroratning tushirilishi
gomoyoterm hayvonlarda nurga sezgirlikning ortib ketishiga olib keladi. Taxminlarga
ko'ra, bu moddalar almashinuvi jarayonining kompensator tarzda oshishiga bog'liq
bo'lib, u nurdan zaralanishning ortishiga olib keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: