R. X. Maksudov, I. S. Hayitov

TURKISTONDA  TО‘QIMACHILIK SANOATI
TARMOQLARINING PAYDO BО‘LISHI VA
RIVOJLANISHI
(XIX asr 2-yarmi - XX asr boshlari)
Insoniyat uchun о‘z ahamiyatiga kо‘ra oltin, neft, gaz, bug‘doy,
metall kabi о‘ta muhim ahamiyatga ega bо‘lgan hayotiy zarur
narsalardan biri bu paxta. Ha, paxta strategik ahamiyatga molik
qimmatbaho xomashyo hisoblanadi. Undan 240 xildan ortiq turli xil
mahsulotlar olinadi.
Paxtachilik О‘zbekistonda uzoq tarixga ega.Arxeologik topilmalar
va kо‘hna, nodir manbalarning guvohlilik berishicha, xalqimiz
paxtachilik bilan bundan 2-2,5 ming yillar ilgari ham shug‘ullangan.
Farg‘ona viloyati Quva tumani Chillamozor tepaligida о‘tkazilgan
qazishmalar paytida yonib ketgan bir uy harobalaridagi uy rо‘zg‘or
idishlari ichidan kulga aylangan paxta chigitlari yoki eramizdan oldingi
III-IV asrga oid bir qabrdan ham bir siqim paxta tolasidan olingan ip-
gazlama qoldiqlari topilgan. Shuningdek, Aleksandr Makedonskiy
qо‘shinlari ham О‘rta Osiyoga bostirib kirganlarida Amudaryo
bо‘ylarida paxta ekilgan katta-katta maydonlarni kо‘rishganini
aytishgani haqida ma’lumotlar bor. Bunday ma’lumotlarni tarixchi
Gerodot ham bundan 2,5 ming yil burun keltirib о‘tgan. U va boshqa
Yevropalik  tarixchilar, savdogar-sayyohlar paxta shunday о‘simlikki,
uni mevasi pillaga о‘xshaydi, unda tola borki, u ipga о‘xshaydi. Uni
teradilar va о‘zining ajib yengilligi va oqligi bilan ajralib turadigan

---

32
matolor tо‘qiydilar, deb ta’rif berishgan.
Chingizxon bosqini davrida, aniqrorg‘i 1221 yilda yurtimizga
tashrif buyurgan Xitoy tarixchisi Chan-Chun Buxoro va Samarqandda
hayotida birinchi marta katta paxta maydonlarini kо‘rganini aytib “Bir
necha о‘ram о‘simlik tolasi va qishki kiyim uchun yetti о‘ram gazlama
sotib oldim. Gazlama juda chiroyli, toza, yumshoq. Bu yerda kiyimdan
tashqari о‘simlik junidan ip va arqonlar tayorlaydi”,-deb yozadi.
Demak, bizning zamonamizda tom ma’noda