R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

sintaktik qurilishning tugalligirxi bildirib turadi. Zero, gap va g a p
bo‘lmagan nutqiy hodisa (so ‘z , SB)larning muhim farqlaridan biri
ham tugal bo‘lmagan oh an g g a ega bo'lishi. Masalan: 1. 
Kelgan
o'quvchi. 2. Kelgan - o'quvchf. Bu nutqiy hodisaning birinchisida
ohang ko'tariluvchi, 
ikkinchisida esa tushuvchi. 
Ko'rinadiki,
birinchi hosila aniqlovchi-aniqlanm ish tipidagi birikma bo'Iib, u
fikr anglatmaydi va b u u n in g tugal bo'lmagan ohang biian
aytilishini talab qiladi. Ikkincbi hosila (
kelgan bola) ham tarkibi
jihatdan oldingi hosilaga o'xshaydi, lek in tarkibida kesimlik shakli
va ma’nosi borligi uchun tugal ohang bilan aytiladi. Shu boisdan
birinchi qurilnia o ch iq , yakunlanm agan, ikkinchisi yopiq va
327

---

tugallangan. Bir so'zning o‘zi ham goh tugal, goh tugallanmagan
ohang bilan aytilishi mumkiu. Qiyoslang:]. 
Qish. 2. Qish ...
D em ak , so‘z yoki Mrikma fikriy, sintaktik va ohang jihatidan
tugallikka ega bo‘lib, gap tusiga kiradi.
O hang nafaqat gapning tugallanganligini, balki gapning turli
tipini belgilashda ham muhim. Misol sifatida bir so ‘zni olaylik.
Qiyoslang:
A ’iochi...
A Yochi.
A ’'lochi.!
A ’lochi?
A ’lochi!?
M a ’lum bo‘ladiki, so‘zning atov birligimi yoki gap, gap bo‘lsa,
qanday tabiatga ega ekanligi ni nutqda faqat ohang k o ‘rsatmoqda.
So‘z yo k i SB atov birligi sifatida nutqda gapdan ohang bilan ham
farqlanganligi kabi, gapning turlarini farqlashda ham boshqa
om illar bilan birgalikda ohangga tayaniladi. Masalan,