R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

birlik nimani
ifodalaydi va ma’lum 
bir voqea 
qanday ifodalanadi degan
muammoni ochib berish bilan mashg'ul bo‘ladi.
Sintaktik birlik (S B , gap bo'lagi, gap)da ifodalangan borliq
bo‘lagi, \oqelik, vaziyat mazmuniy sintaksisda 
propozitsiya deb
yuritiladi. Masalan, borliqda kitob ustida harakat bajarildi — kitob
o ‘qildi. Bu propozitsiyadir. Propozitsiya SB bilan ham (
kitobning
o'qilishi), gap bilan ifodalanishi ham mumkin ( Kitob o'qildi). Lekin
turli sintaktik birlikda turlicha - SBda muayyanlashgan tushuncha,
gapda esa nisbiy tugal fikr sifatida aks etgan. Demak, ko‘rinadiki,
ma’lum bir propozitsiya gap sifatida namoyon bo"lishi u c lu n unga
boshqa narsalar — so'zlovchining kommunikativ maqsadi, modallik
329

---

belgilari 
ham 
qorishadi 
— bu 
esa gapga xos grammatik
kategoriyaning nutqiy namoyon bo'lishini taqozo etadi va tegishli
sintaktik mavqe bilan ta’minlanadi. Boshqacha aytganda, birinchi
sintaktik birlik (
kitobning o ‘qilishi)da propozitsiya tushuncha tarzida
berilib, u so‘zlovchining buni hukm sifatida bermaslik maqsadiga
bo‘ysundirilgan. 
Maqsad 
esa 
ifodalovchi 
sintaktik 
birlikda
grammatik shakllar 
{[-ning], [-«]) va ohang fko'tariluvchi —
tugallanmagan) bilan ta’minlangan. Ilckinchisida esa so‘zlovchi
propozitsiyani nisbiy tugal fikr sifatida berishni maqsad qilganligi
tufayli u nutqda tegishli grammatik vosita (kesimlik kategoriyasi) va