R sayfullaye V a, B. M e n g L iy e V, G. Bo q iyeva, M. Q u r b o n o V a, Z. Y u n u s o V a, m a b u z a L o V a h o z I r g I

planda 
gapning 
yakunidan 
anglashiladigan
kitobning, deylik, borligi, sotilganligi yoxud yo'qolganligi haqidagi
axborot yotadi. 
Demak, gapdan anglashilgan fikr deyilganda,
undagi asosiy axborot tushuniladi. Boshqa yordamchi, asosiy
bo‘lmagan axborotlar uning yuzaga chiqishida vosita bo'lib xizm at
qiladi. (To‘liqsiz gaplarda sintaktik tugallik bo‘lmasa ham, flkr
anglashilaveradi. Ulardagi sintaktik tugallik kontekstdan yoki nutq
vaziyatidan ma’ lum bo‘lib turadi). 
Sintaktik tugallik sintaktik
o ‘rin bilan ajralmas holda, ya’n i lug‘aviy birlik kesimlik shaklida
bo‘lishining o ‘z i uni gap sifatida qarashga asos bo‘la olmaydi.
Masalan, 
Aytdim deganing nimasi? gapidagi aytdim so‘zshakli —
kesimlik ko‘rsatkichlari bilan shakllangan atov birligi. Lekin 
u
kesimrîk o ‘rni bilan ta’minlanmaganligi bois ushbu qurshovda g a p
maqomiga ega em as. Kesimlik shaklidagi so‘z gap b olish i uchun
kesimlik maqomiga ega bo‘lishi kerak. Sintaktik tugallanganlik
kesimlik shakli va o ‘rni bilan belgilanar ekan, bunda tilning yaxlit
vujudligi yana bir karra yaqqol nam oyon bo‘ladi.
Til sathlardan iborat. Til yaxlit vujud ekan, bu sathlar gapning
asosiy vazifasi b o ‘lgan axborot uzatish va qabul qilish jarayonida
butunlik sifatida ishtirok etishi lozim. Buni gapda ko‘ramiz.
Gapning sintaktik tugalligi uchun, dastawal, m a’lum bir mustaqil
so'z va kesimlik shakli talab etiladi. 
0 ‘qidim birligi o'qi a'ov birligi
va 
[-dim] kesimlik shakli birikuvidan iborat. Demak, bunda tilning
325

---