Р. Расулов умумий тилшунослик ¤збекистон республикаси олий ва ¤рта махсус таълим вазирлиги


Абул Јосим Маµмуд ибн Умар аз - Замахшарий



Download 0,61 Mb.
bet15/51
Sana17.07.2022
Hajmi0,61 Mb.
#811443
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   51
Bog'liq
УМУМИЙ ТИЛШУНОСЛИК (1)

Абул Јосим Маµмуд ибн Умар аз - Замахшарий

Мусулмон шар³ида «Устод ул-араб ва-л ажам» (Араблар ва ²айри араблар устози), «Фахру Хваразм» (Хоразм фахри) каби шарафли номлар билан машµур б´лган ¤рта Осиёлик алломалардан яна бири Маµмуд аз - Замахшарийдир (1075-1143).


Маµмуд аз - Замахшарий Хоразмнинг Замахшар ³ишло²ида дунёга келди. Унинг ёшлик йиллари илму фан ва маданият тара³³ий ³илган даврга т´²ри келди. Замахшарийлар оиласи диндор, µурматга сазовор зиёли оилалардан эди. Шунга к´ра у дастлабки билимини Замахшарда-´з ота-онасидан олади, хат-саводли б´лади. Маµмуд ´з билимини ошириш, илм-фан бобида мукаммал б´лиш ма³садида Хоразмга (Урганчга, с´нгра эса Бухорога) й´л олади. Ушбу шаµарлардаги мадрасаларда ´зининг маънавий-маърифий савиясини оширади. Билимни янада чу³урлаштириш ма³садида Исфахон, Бо²дод, Макка, Марв, Нишопур, Шом, Ґижоз ва Иро³ каби илм-фан, маданият тара³³ий ³илган шаµарларда б´лади, етук алломалардан, олиму фозиллардан илм-фан сирларини ´рганади, тинимсиз меµнат ³илади, доимий изланишда б´лади. Шунга к´ра Маµмуд аз - Замахшарий ´з замонасининг буюк алломасига, илм-фан µомийсига, дон²и кетган машµур кишисига айланди.
Буюк аллома авлодлар учун улкан бой илмий мерос ³олдирди. У тилшунослик, лу²атшунослик, ж´²рофия, адабиёт, аруз, тафсир, µадис, фикµ ва ³ироат илмига оид 50 дан орти³ асар яратди, к´плаб шеърлар ёзди.
Машµур тарихчи Ибн ал-Јифтий Маµмуд Замахшарий µа³ида шундай дейди: «Худо раµмат ³ил²ур аз - Замахшарий илму адаб, наµв ва лу²ат бобида ´згаларга мисол (намуна) б´ладиган аллома эди», деса, Миср тарихчиси ибн Та²риберди эса Маµмуд Замахшарий «шайх, буюк аллома, ´з даврининг ягонаси, ´з асрининг энг пешвоси ва имоми б´лган», дейди.
Буюк имом Замахшарий тилшунослик бобида µам ³атор асарлар яратдики, бу асарлар дунё тилшунослиги фанида алоµида ³адрланади.
Маµмуд аз - Замахшарийнинг тилшуносликка оид асарлари ³уйидагилар:

  1. «Ал - муфассал фи санъат ил-иъроб» («Флексия санъати µа³ида муфассал китоб»)

  2. «Ал - муµожат бил - масоил ан - нахвия ав ал- ахажий ан - наµвия» («Грамматик масалаларга оид жумбо³лар»)

  3. «Ал-унмузаж фи-н-наµви» («Грамматик намуналар µа³ида»)

  4. «Самийм ул-арабия» («Араб тилининг негизи»)

  5. «Ал-муфрад ва-л-муаллиф фи-н-наµви» («Грамма-тикада бирлик ва к´плик»)

  6. «Ал-муфрад ва-л мураккаб фи-л-арабия» («Араб тилида бирлик ва к´плик»)

  7. «Ал-амалий фи-н-наµви» («Грамматик ³оидаларда орфография»)

  8. «Дийвон ут-тамойил» («Ассимиляция µа³ида девон»)1

Араб тили грамматикасига оид асарлар ичида Замахшарийнинг бир ярим йил давомида Маккада яратган «Ал - муфассал» (1121) китоби алоµида ´рин тутади. Айни асар араб тилининг морфологияси ва синтаксисига оид тад³и³от б´либ, у мусулмон оламида машµур б´лган ва юксак баµоланган.
Замахшарийнинг «Ал-Муфассал» асарида грамматикага оид масалалар с´з туркумлари-от, феъл ва юкламалар ор³али ´рганилган. Асарнинг µар бир б´лимида морфология ва синтаксис масалалари к´риб чи³илган. Асар фонетика б´лими билан якунланади.
Ушбу асарнинг бир ³´лёзмаси Тошкентда, ¤зФАнинг Шар³шунослик институтида са³ланади.
Маµмуд Замахшарийнинг «Му³аддимат ул-адаб» («Адабиёт му³аддимаси» 1137) йирик асари µам б´либ, аллома бу асарда ´з давридаги араб тилининг истеъмолда б´лган ³атор с´з ва ибораларини жамлашга µаракат ³илган, уларнинг этимологияси µа³ида ³имматли маълумотлар берган. Замахшарийнинг «Му³аддимат ул - адаб» асари беш б´лимдан иборат б´либ, унда с´злар исм (от), феъл, бо²ловчи, от ´згаришлари (отларнинг турланиши) ва феъл ´згаришларига (феълларнинг тусланишига) б´линади ва µар бир б´лим µа³ида алоµида фикр юритилади.
Замахшарийнинг «Му³аддимат ул-адаб» асари форс, чи²атой (´збек), м´²ул, турк кейинчалик эса француз, немис ва бош³а тилларга таржима ³илинган. Ушбу асарнинг ³´лёзмалари ¤зФА Шар³шунослик институтида са³ланмо³да.
Аллома «Алфои³ фи ²ариб ил-µадис» («Ґадисдаги нотаниш с´зларни ´злаштириш») лу²атини µам яратади. У асарда с´з масаласига, ани³ро²и, маъносини тушуниш, англаш мураккаб, ³ийин б´лган с´зларга т´хталади. Айни с´з маъноларини шарµлайди, тушунтиради, уларнинг ´злашиши учун й´л очади.
Замахшарийнинг «Асос ул-бало²а» («Чечанлик асослари») асари µам б´либ, ушбу манба, асосан, лу²атшуносликка оиддир. Китобда араб тилининг мукаммалиги µа³ида, с´з, с´зларнинг маъно хусусиятлари, с´зларнинг к´чма маънода ³´лланиши, к´чма маъноларнинг пайдо б´лиш сабаблари, шунингдек, нут³нинг асосий бирлиги сифатида фа³ат с´з эмас, балки фразеологик бирликлар µам олиниб, улардан нут³ фаолиятида фойдаланиш усуллари µа³ида атрофлича маълумотлар берилади.
Маµмуд Замахшарий бутун ислом маънавияти ва маданиятида муµим аµамиятга эга б´лган «Навоби² ул-калим» («Нозик иборалар») асарини µам яратди. Манбада, асосан, µикматлар-афоризмлар ³айд этилган б´либ, улар ²оявий ва бадиий жиµатдан мукаммаллиги билан ажралиб туради. Ушбу асар матнлари инсонни имон-эъти³одга, покликка, эзгуликка, илимли б´лишга, яхшиликка, µалолликка-маънавият ва маърифатга даъват ³илади, маънавий дурдоналарни ³адрлашга ча³иради.
Намуналар:

  1. Јуёш нури беркитилмайди

Ґа³и³ат шаъми с´нмайди.

  1. Эзгулик, хайрли ишларга астойдил кириш, уларни пайсалга солиб, кейин ³иларман деган ´йлардан воз кеч... тафаккур ва идрок билан иш тут.

  2. Ґалол ва покиза киши доимо µаловату тинчликдадир.

  3. Бировга ёмонлигу хиёнат ³иладиган киши эса µалокатга гирифтордир.

  4. Инсонни бойлик, пул-дунё, амал эмас, балки илм улу²лайди.

  5. К´пинча тил билан етказилган жароµат, ³илич билан етказилган жароµатдан о²ирро³дир.

  6. Ловиллаб ёнаётган оловни сув ´чиргани каби нодон одамлардан чи³аётган алангани µакиму о³ил одамлар с´ндирарлар.

  7. Јуёш нурларини беркитиб б´лмаганидек, µа³и³атнинг чиро²ини µам с´ндириб б´лмас.

  8. К´п орти³ча с´злашув эшитувчини ранжитар.

  9. Эй б´там, тилингни ёмон с´злардан са³ла!

  10. Ёки илимли б´л, ёки илмга таяниб иш тутадиган б´л, лао³ал илмни тинглаб эшитадиган б´л...1 ва бош³алар.


Download 0,61 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   11   12   13   14   15   16   17   18   ...   51




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish