R. O. Ismatov Nammqi, "Menejment" kafedrasidotsenti, iqtisod fanlari

Tarqoq tarmoqlarda raqobat strategiyasi.
B a’zi tarmoklar yuz, xatto minglab kichik va urta firmalardan iborat bo’ladi. 
Ularning kupchiligini xususiy firmalar tashkil etib, ularning birortasi xam tarmokdagi 
umumiy sotuv xajmida sezilarli rol uynamaydi. Bulib tashlangan tarmokning asosiy 
farklanadigan xususiyati, unda etakchilarning yukligidir. Bunday tarmoklar katoriga 
kitob nashriyotlarini, 
neftni tanker bilan tashish, avtomobillarni ta’mirlash, tez 
xizmat kursatadigan restoran va kafelar, xususiy firmalarda buxgalterlik xizmatlari, 
ayollar kiyimlarini tikish ustaxonalari, mexmonxona va otellar, 
mebel ishlab
83

---

chikarish, karton kutichalar tayyorlash, ozik-ovkat tovarlarini kadoklash kabilarni 
kiritish mumkin.
Tarqoq tarmoklarda rakobat kurashi o ’rtacha kuchlidan shiddatligacha bulishi 
mumkin. Tarqoq tarmoklarga to ’g’ri keladigan rakobat strategiyasining extimoldagi 
variantlariga kuyidagilar kiradi:
1. Namunali sharoitlarni yaratish va ulardan foydalanish.
2. Past xarajatlarni ta ’minlash.
3. Integratsiya yuli bilan xaridor uchun foydani oshirish.
4. Tovar turiga ixtisoslashish.
5. Xaridor turiga ixtisoslashish.
6. Cheklangan geografik xududlarga fokuslash.
Tarmoqning tarqoqlik sharoitida firmada strategik tanlash erkinligi mavjud: 
ya’ni keng marketing maksadlarini kuzlash, xarajatlarning rakobat ustunligi yoki 
tabaqalashtirishdan foydalanish.
Tarqoq tarmoqlarda bir vaktning uzida kup strategik yondoshuvlardan 
foydalanish mumkin bo’ladi.
6.4. Xalqaro bozorlarda raqobat strategiyasi.
Firmalarning xalkaro bozorga chikishlarini asosiy sabablari kuyidagilardir:
• yangi bozorlarni egallash,
• boshka mamlakatlar tabiiy resurslaridan foydalanish xukukini olish yoki yana 
xam past xarajatlarga erishish zaruriyati.
Sanab utilgan xar bir xolatda dunyo bozoriga chikish strategiyasi mavjud 
sharoitga mos kelishi kerak. Dunyo bozorlaridagi rakobat strategiyalarini ishlab 
chikishga milliy bozorlardagiga karaganda ancha kattik talablar kuyadi. Bir mamlakat 
bozorining ikkinchi mamlakat bozoridan asosiy farklariga xaridorlarning didlari, 
sotish kanallari, usish istikbollari, xarakatlantiruvchi kuchlar va rakobatchilarning 
ta’ziqlari, milliy bozorlardagi sharoitlardan kanchalik farklanishi kiradi. Bundan 
tashkari bunday farklarga xalkaro operatsiyalarning turtta xarakterli xususiyatlari 
xam kiradi.
1. Ishlab chikarish xarajatlari darajasini xar-xilligi.
2. Valyuta kurslarining uzgaruvchanligi.
3. Xukumatlarning savdo siyosati.
4. Xalkaro rakobatning xarakteri.
Turli tarmoqlarda xalkaro rakobat shakllari bir-birdan tubdan fark kiladi. 
Frantsiyada xam, Braziliyada va Yaponiyada xam bank xizmatlari kursatiladi, lekin 
bu mamlakatlardagi bank soxasidagi rakobat shartlari va sharoitlari turlichadir.
Xalkaro bozorda rakobat global va kup millatli buladi. Turli milliy bozorlarda 
rakobat sharoitlari bir-biri bilan uzviy boglangan takdirda global rakobat mavjud
84

---

bo’ladi. Bu esa xakikatda dunyo bozorini tashkil etish imkonini beradi. Global 
rakobatning mavjud bulish shartlaridan yana biri turli mamlakatlardagi ilgor firmalar 
uzaro, bir-birlari bilan rakobat kilishi bilan ifodalanadi. Kup millatli rakobat 
davomida firmalar milliy bozorda ilgorlik uchun kurashadilar, global rakobatda esa 
firmalar dunyo mikyosida ustunlikka erishish uchun kurashadilar.
Dunyo bozorida firma faoliyatining strategik imkoniyatlari mavjud buladi:
1. Chet el firmalariga uning maxsulotini ishlab chikarish uchun uning xususiy 
texnologiyalaridan foydalanish xukukini berish.
2. Milliy ishlab chikarishni mustaxkamlash va xorij bozorlariga tovarlar 
chikarish.
3. K o’p millatli strategiya tomon yul tutmoq. Bunda firma uz faoliyatini amalga 
oshirayotgan xar bir davlat uchun aloxida strategiya ishlab chikadi. Ayni paytda u 
mazkur davlatlardagi xaridorlar didlariga va rakobat sharoitlariga mos kelishi kerak.
4. Past xarajatlar global strategiyasiga yul tutmok.
5. Tabaqalashtirishning global strategiyasiga yul tutmok.
6. Fokuslashgan global strategiyasi tomon yul tutmok.
Kompaniya mustaxkam mavqega ega bulgan va katta foyda olayotgan mamlakat 
bozorlari «xazina» deb ataladi. Yaponiya yapon kompaniyalari uchun eng daromadli 
bozor bulib xisoblanadi. Chunki yapon konunchiligi tomonidan yaratilgan savdo 
tusiqlari uni xorijiy rakobatchilardan samarali ximoya kiladi.