R. I. Ismailov, M. A. Eshmuhamedov polimerlarni qayta ishlash jarayoni

Polimerlarning mexanik xossalari polimerlarga tashqi 
ta’sir kuchlari ta’sir etganida ularning mexanik holatlarini 
aniq lovchi umumiy xossalaridir.  Polimerlarning mexanik xos-
salariga quyidagilar taalluqlidir:
1.  Tashqi mexanik kuchlar ta’sirida qaytma deformatsion 
kuchlarning katta bo‘lishi (yuqori deformatsion kuchlar).
2. Materiallar mexanik ta’sirga uchrashining relaksatsion 
xarakteri – kuchlanganlik va deformatsiyalanish chastotasining 
ta’sir davomiyligi.
3. Polimer mexanik xossalarining uning olinish sharoitiga, 
ishlov berilishiga va qayta ishlanishiga bog‘liqligi.
4. Anizotrop mexanik ta’sir natijasida kuchli anizotrop 
mexanik xossaga ega bo‘lishi va tashqi ta’sir tugaganidan keyin 
ham uni saqlay olishi qobiliyati.
5. Kimyoviy o‘zgarishlarning mexanik kuchlar ta’siriga 
chidamliligi.
3-rasm. Turli sharoitlarda ishlatishga mustahkam, elastik polimer 
kompozitsion qurilish materiallari: quvurlar, kranlar, o‘tkazgichlar.

---

23
Polimerlar, asosan, uch xil amorf holatga ega: shishasimon, 
yuqori elastik, oquvchan.
Ushbu holatlarning ikkitasida (shishasimon va yuqori 
elastik) polimerlar uch o‘lchamli (fazoviy, choklangan) bo‘ladi.
Polimerlarning ishlatilish sohasi, asosan, uning ishlatilish 
harorat intervali bilan aniqlanadi (odatda –40°C dan +40°C 
gacha). Bu intervallarda yuqori elastik holdagi polimerlar 
elastomerlar deyiladi. Ulardan texnikada rezinalar ishlab 
chiqariladi. Ishlatilish vaqtida shishasimon holatda bo‘lgan 
polimerlar  plastik massalar  deyiladi. Ulardan hajmga ega 
bo‘lgan buyumlar va plyonkalar ishlab chiqariladi.
Polimerlarning deformatsion va friksion mustahkamligi 
muhim hisoblanadi.
Polimerlarning deformatsion xossalari deganda, uchuvchan-
lik va yuqori elastiklik, qattiqlik va yumshovchanlik, maj buriy 
yuqori elastiklik, plastiklik, oquvchanlik, polimerning qovush-
qoqligi, ichki ishqalanish tushuniladi.
Polimerlarning mustahkamlik xossalari  deganda esa, 
qattiqligi, uzoq vaqtgacha yaroqliligi, mo‘rtligi, zarbaviy qo-
vush qoqligi, charchashga mustahkamligi tushu niladi.
Friksion xossalariga ishqalanish koeffitsiyenti, yedirilishga 
qarorliligi kiradi.