R. I. Ismailov, M. A. Eshmuhamedov polimerlarni qayta ishlash jarayoni

38-rasm. «Farrel» firmasining oval tipdagi to‘rt bo‘rtmali rotori  
(1, 2, 3, 4 – rotorning bo‘rtmalari).
1
2
3
4

---

126
Rotorlar o‘zaro presslab birlashtirilgan ikki qismdan tashkil 
topgan. Rotorning shakldor qismi quyma legirlangan po‘latdan 
tayyorlanib, termik ishlov beriladi. Rotorning silindrik sapfasi 
bolg‘alangan legirlangan po‘latdan yasalgan. Rotorlarning bun-
day shakli materialning ishlanish chog‘ida kameraning tore-
sidan markazga qarab surilishiga sabab bo‘ladi, shu sababli 
rotorlar o‘q bo‘ylab zo‘riqishga uchramaydi va ularni o‘q bo‘y-
lab o‘rnatish uchun maxsus rostlovchi qurilmalarga ehtiyoj 
sezilmaydi.
«Frensis Shou» firmasining rezina aralashtirgichida barcha 
materiallar rotorlar oralig‘idan o‘tganligi sababli kameraning 
devorlari kam yediriladi va ularni qattiq qotishma bilan qop-
lashga hojat qolmaydi; qattiq qoplama faqat abraziv xossalarga 
ega materiallarni ishlovchi mashinalarda qilinadi. Uch qirrali 
rotorlar «Verner-Pflyayderer» firmasida ishlab chiqarilgan (40-
rasm). Bu rotorlar o‘q yuklamasiga nisbatan bir tekisda o‘rna-
tilgan. Boshqa jihatlari ovalsimon rotorlardagi kabi bo‘ladi.
Rezina aralashtirgichning normal ishlashi rotorlarning 
texnik holatiga bog‘liq bo‘ladi. Ular mashinaning asosiy uze-
39-rasm. «Frensis Shou» firmasining silindrik rotorlari:  
a – yig‘ilgan holatdagi rotor; b – yig‘ma rotorning ishchi qismi.
a
b

---

127
li hisoblanadi va og‘ir sharoitlarda ishlaydi; ayniqsa bo‘rt-
malarning qirralari ko‘p yediriladi, noto‘g‘ri foydalanil ganda 
va zichlamalarga qarab turilmasa rotorlarning bo‘yinlari ham 
yedirilib ketishi mumkin. Bo‘rtmalar qirralarining yedirilishi 
ara lashmaning yomon aralashuviga va ishlov berish jarayoni-
ning cho‘zilib ketishiga sabab bo‘ladi. Rotorlar bo‘yinlarining 
yedi rilishi zichlamalar ishini ham izdan chiqaradi, zichlamalar 
qurum va rezina aralashmalarini ko‘proq o‘tkazib yuboradigan 
bo‘lib qoladi. Buning oqibatida bo‘yinlarda qirilishlar paydo 
bo‘ladi.
Rotorlar uzoq vaqt xizmat qila oladigan qimmatbaho de-
tallar hisoblanadi, shu sababli ular kapital ta’mirga beriladi. 
Ta’mirda bo‘rtmalarning qirralari va rotorlar bo‘ynining yedi-
rilgan qismi, agar ularda chuqur izlar paydo bo‘lgan bo‘lsa, 
ko‘proq o‘yib olinadi va yedirilgan joylarga yangi qattiq qo-
tishma quyiladi.
Zichlamalar rotorlar bo‘yni aralashtirish kamerasining de-
voridan o‘tish joyidan qurum va rezina aralashmasining kame-
ra dan tashqariga chiqib ketishining oldini oladi. Zichlovchi 
qu ril ma mashinaning doim kuzatib va qarab turiladigan eng 
mas’uliyatli qismidir.
40-rasm. «Verner-Pflyayderer» firmasining uch qirrali rotorlari.

---

128
Uzoq vaqt davomida eski konstruksiyadagi rezina aralash-
tirgichlarda (ularning kamerasida materialga kam bosim 
berilgan) friksion yoki salnikli zichlamalardan foydalanilgan, 
normal ishlashi uchun ularni katta kuch bilan va juda tekis 
siqish talab etilgan.
Kameralarda bosim oshishi bilan bu siqish kuchi yetarli 
bo‘lmay qoldi, buning oqibatida ishlanayotgan material rotor 
bo‘yni va zichlamaning orasidagi zazorga oqib chiqqan, bu esa 
rotorlar bo‘ynining tez ishdan chiqishiga va ko‘p miqdordagi 
presslashlarga olib kelgan. Bunday zichlamalarni tozalash va 
qayta tiklash juda qiyin bo‘lgan. Agar friksion va salnikli 
qurilma ishdan chiqadigan bo‘lsa ta’mir vaqti cho‘zilib ketgan, 
bu esa mashinaning uzoq vaqt to‘xtab turishiga sabab bo‘lgan. 
Shu sababli barcha korxonalar asta-sekin labirint tipidagi 
zichlamalarga o‘tgan.
41-rasmda 250–300 turdagi rezina aralashtirgichning ikki 
labirintli zichlamasi ko‘rsatilgan. Kameraning yon devorida (2) 
po‘lat halqasi (3) o‘rnatilgan, u o‘yilgan joyga yon devorning 
ichki tomonidan kirib turadi. Tores halqasi aralashtirish ka-
merasi tomonidan qattiq qotishma bilan qoplangan bo‘ladi yoki 
yuza qismiga termik ishlov beriladi. Tores halqasiga labirint 
zichlama halqasi (5) vintlar (4) yordamida mahkamlanadi. 
U ikkita yarim bo‘lakdan iborat bo‘lib, ichki silindrik yuzali 
tomonida rotorning aylanish yo‘nalishiga teskari vint izlari 
о‘yilgan  bo‘ladi.  Ushbu  vint  izi  sababli  rezina  aralashmasi 
rotorning bo‘yniga zich o‘tqazilgan himoya vtulkasi (6) va 
halqa (5) orasiga tushgandan keyin rezba izlari bo‘ylab yana 
aralashtirgichning kamerasiga qaytib tushadi. Halqa (5) bundan 
tashqari rotorning bo‘yniga zich o‘tqazilgan harakatlanuvchi 
halqa (7) bilan labirint zazor hosil qiladi. Harakatlanuvchi 

---

129
halqa bo‘yinga vintlar bilan mahkamlanadi va rotor bilan 
birgalikda aylanadi.
Labirintga tinimsiz ravishda gidravlik zatvor hosil qiluvchi 
moylovchi material bosim ostida berib turiladi, u qurum va 
rezinaning zazor orqali o‘tishiga to‘sqinlik qiladi. Labirintda 
qurum va rezina aralashmasi xamirsimon massaga aylanadi,