R espublikasi s og'liqni saqlash vazirligi Toshkent farm atsevtika instituti

MAQSADLI VAZIFALARNIBAJARISH UCHUNMUSTAQIL TAYYORLANISHBO’YICHA
SAVOLLAR.
1. 
Molyar va solishtirma nur yutish ko’rsatkichlari deb nimaga aytiladi?
2. 
Spektrofotometriya usuli qaysi qonunga asoslanadi?
3. 
Nur yutish spektri nimani bildiradi?
4. 
Nur yutish spektrini qanday parametrlar belgilaydi?
5. 
Nur yutish spektrdagi 
nimani ko’rsatadi?
6. 
Molyar va solishtirma nur yutish koeffitsientlarini hisoblash usullari.
7. 
Molyar va solishtirma nur yutish koeffitsientlar kattaligiga ta'sir etuvchi omillar.
8. 
Solishtiruvchi eritma nima?
9. 
SF larning qanday turlarini bilasiz?
10. 
SF-16, SF-46 spektrofotometrlari yordamida optik ko’rsatkichini o’lchash qoidalari.
« VbRTUSHKA» TRЕNINGI
Bu usulda talabalar ikki guruhlarga bo’linadilar, har bir guruhga bir xil jadval beriladi. Talabalar 
jadvalni mustaqil to’ldiradilar, so’ngra bu jadval 3-5 marta boshqa guruhga aylana bo’yicha o’tadi. 
Talabalar yana fikrlarini bildiradilar. Oxirida o’qituvchi yordamida berilgan jadvaldagi vazifa 
munozara jarayonida umumlashtirib, to’g’ri javob aniqlanadi.
220

---

2
Novokain
3
Gidroxlortiazid
4
Atsetazolamid
5
Furosemid
11-LABORATORIYA M ASHG‘ULOTI. UB-SPEKTROFOTOMETRIK
USULDA DORI VOSITASINING MIQDORINI ANIQLASH
Darsning davomiyligi 4 soat
.
O ’qitish maqsadi:
Talabalarni spektrofotometri usulda miqdorini aniqlash turlari bilan tanishtirish: 
taqqoslash usuli, kalibrlash usuli, qo’shish usuli, differensial usul.
Maqsadga y o ’naltiruvchi vazifalar:
Ba'zi bir dori vositalarining miqdoriy tahlilini spektrofotometrik 
usulda bajarish:
A) Taqqoslash usuli
B) Kalibrlash usuli 
V) Qo’shish usuli
Aniqlanuvchi moddaning standart va boshlang’ich eritmalarini tayyorlash. Kalibrli chizmani tuzish. 
Buger-Lambert-Ber qonunidan kelib chiqqan holda moddalar miqdorini hisoblash.
M ashg’ulotning qisqacha mazmuni
Monoxromatik nurlanish asosida moddalarning nur yutilishini o’lchash usuli hisoblangan 
spektrofotometriya fotokolorimetriya usulidan farqlanib, unga nisbatan katta imkoniyatlarga ega. 
Bunda yuqori nur yutilishiga tegishli to’lqin uzunligida katta aniqlik bilan o’lchanadi. 
Spektrofotometrik tahlillarda asosan quyidagi usullardan foydalaniladi.
1. Solishtirish usuli,
2. Absolyut Kalibrlash (chizma grafigi) usuli,
3. Qo’shish usuli, qo’shib aniqlash usuli
Talabalar tekshiriluvchi namunalar olishadi: papaverin, riboflavin va barbamil eritmalari. 
Spektrofotometr yordamida tekshiriluvchi eritmalar optik ko’rsatkichlarini o’lchaydilar. Papaverin 
uchun 310 nm , riboflavin uchun 267 nm va barbamil uchun 240 nm to’lqin uzunliklarida tekshirish 
olib boriladi.
M ASHG’ULOT O ’TKAZISH REJA SI
221

---

Amaliy mashg’ulotni o’tkazish uchun uslubiy qo’llanma
Ushbu amaliy m ashg’ulot dori shakllari tarkibidan papaverin, 
riboflavin va barbamilni 
spektrofotometrik usulda aniqlashga asoslangan (tabletkalar, in'eksion eritmalar).
Qandaydir moddani spektrofotometrik usulda miqdorini aniqlash uchun shu moddaning eritmalari 
izlanuvchi konsentratsiya chegaralarida Buger - Lambert - Ber qonuniga b o ’ysungan holdagina 
qo’llash mumkin. Bu savolga javob berish uchun ma'lum konsentratsiyadagi modda saqlagan qator 
standart eritmalar tayyorlanadi va xar biri uchun optik ko’rsatkichi (D) kattaligi aniqlanadi. O ’lchash 
eritmaning nur yutishi maksimal bo ’lgan spektr sohasida olib boriladi.
So’ngra olingan ma'lumotlarga asoslanib, hamda tekshiriluvchi moddaning optik ko’rsatkichi 
kattaligi bo’yicha modda miqdori hisoblanadi.
UB-spektrni chizish uchun o’lchash natijalari. Papaverin gidroxlorid 1 ml eritmada 0,00004 g 
saqlanadi.
To’lqin uzunligi 
X
Optik ko’rsatkichi 
D
265
0,55
267
0,48
279
0,46
274
0,50
280
0,54
222

---

284
0,57
290
0,54
295
0,58
300
0,65
305
0,71
310
0,73
315
0,68
320
0,63
330
0,58
340
0,49
350
0,25
370
0,05
Papaverin gidroxloridning maksimum nur yutilishi 310 nm da solishtirma nur yutish ko’rsatkichini 
hisoblash kerak. Hisoblash quyidagi formula bo’yicha olib boriladi:
E 1%