|
Ag++e-
A g
sistemasida elektrod potensiali faqat eritmadagi
kation konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi. Bunday elektrodlar
birinchi turdagi elektrod
deyiladi.
Ularga simobli, kumushli elektrodlar, amalgama guruhidagi elektrodlar va boshqa metal elektrodlari
kiradi. Bu turdagi elektrodlarga vodorod elektrodlari ham kiradi.
Metalda erigan gaz holidagi vodorod, vodorod ionlari bilan oksidlanish-qaytarilish sistemasi hosil
qiladi.
2N+ + 2e
——
N
2
17
Metall elektrod kationlari bilan kam eriydigan cho‘kma hosil qiluvchi anionlarga sezgir elektrodlar
ikkinchi
turlagi
elektordlarga
kiradi.
Bu
elektrodlar
oksidlanish-qaytarilish
protsessida
qatnashmaydigan ionlar konsentratsiyasining o‘zgarishiga sezgirdir. Masalan: AgCl to‘yingan
eritmasida kumush elektrodi xlorid ioni uchun indikatorli elektrod hisoblanadi.
Eritmada quyidagi muvozanat hosil bo‘ladi.
A g+ + e * A g (qat)
AgClqat) * Ag+ + СГ
AgCl(qat) + e * A g (qat) + C l
Tenglamadan ko‘rinib turibdiki elektrod potensiali xlorid ioni konsentratsiyasiga bog‘liq. Ikkinchi
turdagi elektrodlarga kumush xlorid va kalomel elektrodlari kiradi. Bu elektrodlar guruhiga metal-
oksid elektrodlari, ya’ni metalning shu metalda kam eriydigan oksidi bilan qoplangan elektrodlar
ham kiradi. MeO/Me sistemali elektrod potensiali vodorod ioni konsentratsiyasiga bog‘liq bo‘ladi.
MeO + 2 N * Me+2 + N
2
O
Me+2 + 2e * M e
MeO + 2N+ + 2e * M e + N 2O
Kislotali va ishqoriy eritmalarda vodorod ioni konsentratsiyasini aniqlashda surmali Sb
2
O3/Sb
elektroddan foydalaniladi.
Surma elektrod vodorod ionining konsentratsiyasini aniqlashda ko‘p ishlatiladi. Unda surma Sb
2
O
3
ning yupqa qavati bilan qoplangan. Bu elektrodni eritmaga tushirilganda
2Sb +
3
N
2
O -6e * Sb
2
O
3
+ 6H+
elektr kimyoviy reaksiya sodir bo‘ladi. Bu elektrod kuchli kislotali va ishqoriy muxitda surma
elektrodining ph- ni ko‘rsatishi metalning oksidlanishi va oksid qavatining erishi natijasida ancha
xato bo‘ladi. SHuning uchun bu elektrod bevosita potensiometriyada ancha cheklangan holda
qo‘llaniladigan, biroq u potensiometrik titrlashda ko‘proq ishlatiladi.
Potensiometrik usul bilan aniqlashda
membrana indikatorli elektrod
qo‘llaniladi. Ular kation va
anionlarga yuqori sezgirligi bilan ajralib turadi. Bu elektrodlar 4 ta guruhga bo‘linadi;
1
.
shishali membranli elektrodlar,
2
.
suyuq membranli elektrodlar,
3.
qattiq yoki cho‘kma hosil qiluvchi membranli elektrodlar,
4.
gazga sezgir membranli elektrodlar.
Shishali membranli elektrodlar
- ikki turli konsentratsidagi vodorod ioni eritmalarni ajratuvchi
yupqa shisha membranli elektrod yuzasida potensial hosil bo‘ladi. SHisha vodorod ionini qaytaruvchi
elektrod vazifasini bajaradi. Eritmada murakkab muvozanat hosil bo‘ladi: vodorod ionini eritmadan
shishaga va natriy yoki litiy ionlarini eritmaga o‘tishi kuzatiladi. Bunday elektrodlar tayyorlash
uchun yuqori miqdorda natriy yoki litiy saqlovchi shishalar qo‘llaniladi
Suyuq membranali elektrod
ikkita trubka va g‘ovak plastinkali diskdan iborat.
Suyuq membrana
-
yupqa suyuq organik modda bilan qoplangan membrana bo‘lib, u suvli eritmalar bilan aralashmaydi
va kislota yoki ishqor guruhlari saqlaydi - ya’ni suyuq ionit.
18
Organik modda g‘ovak disk ustiga yupqa qilib o‘tkaziladi, bu disk ikki suvli eritmani tekshiriluvchi
standart aralashmasiga yordam beradi.
Ichki trubkasi
Cl
da to‘yintirilgan
tekshiriluvchi kation standart eritmasi
bilan to‘ldiriladi. Bunga kumush simi
tushurilsa
Ag/AgCl
-
taqqoslash
elektrodi hosil bo‘ladi.
Organik modda bilan ikki zaryadli kation
eritmasi
spirt
yuzasida
muvozanat
yuzaga keladi.
RH
2
+ M e
suvli faza
+2
7
RM e
Org. faza
+ 2H+
Org. faza
suv fazasi
Sa
+2
ioniga
2-rasm.
Suyuq
membranali
elektrod
1-ichki
solishtiriluvchi
elektrod
Ag/AgCl
2- suvli eritma,bo‘lakcha ichki
qismi to ‘ldirilgan
3- suyuq organik ionalmashinuvchi
4-organafil membrana
5- membrana prkladkasi
+2
mos suyuq membranali
elektrodda
ionit
sifatida
fosfor
kislotasining organik efiri ishlatiladi.
[(RO)
2
POO]
2
Ca 5
2
(RO)
2
POO- + Ca+
Qattiq membranali elektrodlar
ma’lum bir anioni yoki kation saqlaydigan tuzli eritmalardan
tayyorlanadi.
Gazga sezgir membranli elektrodlarda
ichki standart eritma bilan tekshiriluvchi eritma yupqa gaz
o‘tkazuvchi membrana bilan ajratiladi. Bu membrana suvni o‘ziga yuqtirmaydigan xossaga ega.
YUpqa va juda mayda g‘ovaklardan iborat bo‘lganligi uchun undan suv va elektrolit o‘tolmaydi,
uning teshiklari havo yoki boshqa gazlar bilan to‘lgan bo‘ladi. Membrana g‘ovaklari havo yoki
boshqa gaz bilan to‘ldirilgan membrana bilan eritma ta’sirlanganda erigan gazlar g‘ovaklarga o‘tadi.
Masalan: erigan oltingugurt dioksidi g‘ovaklarga gaz holida o‘tadi. Bunda quyidagi muvozanat
o‘rnatiladi:
SO
2
(gaz) membrana teshiklari
SO
2
(suv tashqi eritma)
tashqi eritma
membrana g‘ovaklari
Teshiklar juda ko‘p bo‘lganligi uchun muvozanat juda tez qaror topadi. Tekshiklardagi SO
2
ichki
eritma bilan tutushgan bo‘lganligi uchun yangi muvozanat yuzaga keladi:
Bunda keltirilgan
SO
2
(gaz)
5
membrana g ovaklari
SO
2
(suvli eritma)
ichki eritma
mana shu tartibda o‘tadi. Buning natijasida ichki va tashqi eritmalar orasida muvozanat hosil bo‘ladi.
Bu navbatida ph- o‘zgarishiga olib keladigan yangi muvozanatni o‘rnatilishiga sabab bo‘ladi.
Ichki eritma ph- - sharoiti quyidagi reaksiyaga asosan o‘zgaradi.
SO2(suvli eritma)
+ 2N2O 5 HSO
3
+ H
3
O+
rH - ko‘rsatkichini aniqlash uchun ichki eritma solingan idishga indikator va taqqoslash elektrodlari
tushuriladi. Indikatorli elektrod potensialini tashqi eritmadagi SO
2
konsentratsiyasi bo‘yicha
aniqlanadi.
Neytrallanish usulida indikatorli elektrodlarni qo‘llash.
Eritmalarning ph- - ko‘rsatkichini o‘lchashda kislota va ishqorlarni potensiometrik titrlashda
xingidronli, shishali va surma elektrodlaridan foydalaniladi.
Xingidronli elektrod.
Xingidron S
6
N
4
O
2
. S
6
N
4
(ON
)2
- bu xinon va gidroxinonning molekulyar birikmasidir. Xingidron
elektrod suvda kam eriydigan va suvga tushirilganda ekvimolekulyar miqdorda xinon vvva
gidroxinonga parchalangan xingidronning ishlatilishiga asoslangan. Suvdagi eritmada quyidagi
muvozanat bo‘ladi.
S N
4
O
2
+ 2N+ + 2e
SN4(ON)2
gidroxinon
Oksidlanish-qaytarilish sistemasida hosil bo‘lgan potensial
19
2
Do'stlaringiz bilan baham: |
