Р. А. Ашуров педагогика назарияси “ фан “ Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

Биринчи босқич: Ўқувчилар билан ишлашнинг бошланғич даврида ҳали жамоа тузилмаган, синф фаоллари ажралиб чиқмаган, таркиб топмаган бўлиб, бу даврда жамоанинг ўқувчи олдига қўядиган талаби ҳам мавжуд бўлмайди, ҳар бир ўқувчи фақат ўзи учун жавоб беради, ўқувчилар ҳали ўз ўртоқлари олдига талаб қўя олмайдилар. Бу босқичда ўқитувчининг асосий вазифаси жамоа орасидан фаолларни танлаб олишдир.
Иккинчи босқич: ўқитувчиларнинг фаоллар билан иш олиб бориши, фаол ўқувчиларни жипслаштира олиши, уларни ишлашга жамоа ишининг ташкилотчилари бўлишига ўргатиши билан характерлидир. Бунинг учун тез-тез фаоллар йиғилишни ўтказиб туриш, фаоллар йиғилишлари, муҳим масалалар юзасидан семинарлар ўтказиб туриши муҳим. Бу босқичда ўқитувчининг асосий вазифаси—фаолларни жамоа аъзолари билан ишлашга ўргатиш, бошланғич жамоаларни мустаҳкамлашдан иборатдир.
Учунчи босқич: жамоа ҳаётининг, жамоа муносабатларининг таркиб топиши жамоанинг шахсга таъсир кўрсатиш даври бўлиб ҳисобланади. Бу босқичда ўқитувчи ва фаолларнинг талабларини кўпчилик ўқувчилар қувватлайдиган бўлади. Ўқитувчи шахсга бошланғич жамоа орқали таъсир кўрсатади. Бу хилда таъсир кўрсатиш натижасида шахс ҳам ,жамоа ҳам тарбияланади.
Демак, шахснинг жамоага, жамоанинг эса шахсга бўлган тарбиявий таъсир кучи ривожланади. Бундай усулни А. С. Макаренко параллел педагогик таъсир кўрсатиш, деб атаган эди.
Тўртинчи босқич: бу босқич учинчи босқичнинг қонуний давоми ҳисобланади. Бу босқичдан педагогик вазифалар мураккаблашади. Жамоанинг алоҳида шахсга таъсир кўрсатиши доираси анча кенгаяди, ҳар бир ўқувчининг нормал ва ижтимоий хатти-ҳаракатига қўйиладиган талаблар кўпаяди. Бу босқичда жамоа муҳокамасига барча масалаларни жумладан, интизом, ўзлаштириш, давомат, турмуш масалаларини қўйиш мумкин, шу билан бирга, бунда ножўя қилиқларнинг ўзинигина эмас, балки уларни келтириб чиқарган сабабларини ҳам кўриб чиқиш мумкин. Болалар жамоасини тараққий эттиришнинг бу юксак босқичида бутун жамоа айрим-айрим шахсга талаблар қўяди. Жамоа ва шахс фақат тарбия субъекти бўлиб қолмасдан, шу билан бирга, тарбия объекти ҳам ҳисобланади.
Жамоани тараққий эттиришда ўқитувчининг роли жуда каттадир. У жамоа тараққиётини тарбия мақсадларига мос ҳолда йўналтиради. Агар педагогик жамоа тараққиёт қонунларини билса, унинг ҳаракатини тезлаштириши, бу қонунларни билмаса, уни сусайтириши мумкин.
Тарбия жараёнининг ягона методикасига амал қиладиган, болалар олдига бир хилда талаб қўядиган, болаларга тўғри муносабатда бўладиган, педагогик маҳоратни пухта эгаллаган педагоглар жамоасигина ўқувчилар жамоасига бошчилик қила олади ва уни тарбиялай олади.
Мактаб маъмурияти педагоглар жамоасининг узоқ вақт сақланишига эришмоғи, ўқитувчиларнинг қўнимсизлиги ва ноқобил кадрларнинг танланиб қолиши ҳолатларига асло йўл қўймаслиги лозим.

Мавзу юзасидан савол ва мустақил топшириқлар:

1. Ўқувчилар жамоаси деб нимага айтилади?

2. Болаларни жамоа қилиб жипслаштиришда ўқитувчининг ролини тушунтиринг.
3. Ўқиш, меҳнат топшириқларини бажариш жараёнида ва дидактик ўйинларда болалар ўртасида жамоатчилик муносабатларини ҳосил қилишнинг қандай асосий йўллари бор?
4. Параллел таъсир кўрсатиш принципи болалар жамоасининг қайси босқичида намоён бўлади?
5. Ўқувчилар (ёшлар) жамоасини ташкил этиш, шакллантириш ва тарбиялашда “Камолот” ёшлар ташкилотининг иш фаолиятини айтиб беринг.
6. Болаларни жамоатчилик сифатларига эга қилиб тарбиялашда педагог (тарбиячининг) турли болаларга индивидуал муносабати нималардан иборат?
7. Ўқувчилар жамоасини бошқаришда мактаб маърифий ва маънавият ташкилотчиси (директор ўринбосари) нинг иш фаолиятини кўрсатинг.