|
Таълим усуллари (методлари) ва воситалари.
Таълим усуллари (методлари) ҳақида тушунча.
Таълим усуллари, воситалари классификацияси ва уларнинг қисқача тафсилоти.
Ҳозирги замон таълим усулларига бўлган педагогик талаблар.
Кишилик жамиятида бажарилиши лозим бўлган ҳар қандай ижтимоий функциянинг бажариш лозим бўлган методлари, усуллари, чоралари, йўл – йўриқлари ҳамда воситалари мавжуд. Мактабда ёш авлодга фан асосларини сингдиришда, уларни билим, малака ва кўникмалар билан қуроллантиришда ўқитиш усуллари, методлари ва воситалари катта роль ўйнайди.
Одатда, кенг маънода қўлланиладиган «метод» термини кишиларнинг ўз олдига қўйган мақсадларига эришиш, маълум объектни ўзлаштириш борасидаги назарий ва амалий фаолиятлари усулларини англатади. Бошқача қилиб айтганда, ўқитиш методлари ҳар иккала фаолиятнинг, яъни ўқитувчи томонидан ўқувчиларни билим, малака ва кўникмалар билан қуроллантириш ҳамда ўқувчилар томонидан ўша назарда тутилган илмий кўникма ва малакаларни ўзлаштириш фаолиятида қўлланиладиган йўл – усулларни ўз ичига олади. Демак, ўқитиш методи ҳар иккала томоннинг фаоллиги бирлигини таъминлашга қаратилган.
Мактаб таълими системасида ўқитиш методлари билан бир қаторда «усул» ҳамда «восита» тушунчалари ҳам ишлатилади.
Усул – маълум ўқув материалларини ўтишда қўлланилаётган асосий ўқитиш методи билан бирга иккинчи бир ўқитиш методининг айрим элементларидан фойдаланишдир. Масалан, маълум бир мавзуни мактаб маърузаси методи билан баён қилатуриб, йўл – йўлакай ўқувчилар билан савол – жавоб юритилса, ёки кўргазмали материаллардан фойдаланиб, изох бериб ўтилса, (булар бошқа мустақил метод элементлари) асосий методнинг (маъруза методининг) йўналишини ўзгартиради ва у шу методга нисбатан методик усул бўлиб қолади.
Восита эса – маълум ўқитиш методи ёки методик усулларни муваффақиятли амалга ошириш учун зарур бўлган ёрдамчи ўқув материаллари – асбоб, қурол, аппарат ва бошқа шу кабилардан фойдаланиш тушунилади.
Шунингдек, методик усул тушунчаси ҳам ишлатилади. Масалан, ўқувчилар билимини ёзма текшириш усулига хатоларни тузатиш усули киради.
Хўш, таълим методи деб нимага айтилади.
Таълим методи, - деб ўқитувчи томонидан, ўқув режаси, ўқув дастури талаблари асосида ўқувчини билим, малака, кўникмалар билан қуроллантириш билан бирга тарбия беришнинг йўлига, усулига ҳамда чораларига айтилади.
Таълим методлари, усуллари ҳамда воситалари ёрдамида ўқитувчи ҳар бир фандан илмий ва системали, изчил маълумот беради, уларнинг илмий дунёқарашини кенгайтиради ва амалий малакасини оширади. Ўрта Осиёлик буюк аллома Абу Наср Форобий моддий дунёни илмий асосда билишда уларнинг сирларини, хоссаларини англашда жонли мушоҳаданинг ролини кўрсатиб, бундай деган эди: “Дунёдаги жамики борлиқни, нарса ва ходисаларни билишда, унинг хоссаларини англашда жонли мушоҳададан бошлаш, яъни бизнинг тушунчаларимизни тайёр ва ўзгармайдиган деб тушуниш ҳамдир, балки қандай қилиб билмасликдан билишликка боришни, қандай қилиб тўлиқ ва аниқ бўлмаган билимларни тўлароқ ва аниқроқ билишнинг йўл ва усулларини билиш керак”.
Мактабларнинг таълимий иш тажрибасида қуйидаги ўқитиш усуллари қўлланилади:
Ўқув материалини оғзаки баён қилиш усули.
Таълимнинг кўргазмалилик усули.
Таълимнинг амалий машғулотлар усули.
Суҳбат усули
Дарслик ва китоб билан ишлаш усули.
Муамммоли таълим усули.
Репродуктив усул.(Лотинча “ ишлаб чиқиш”, бирор нарсани унинг оғзаки ёки шартли ифодаси – чизмалар, схемалар воситасида тушуниш.)
Индуктив – усул. (Лотинча “келтириб чиқариш” – индукция жузъий ёки яккадан умумийга, айрим далиллардан умумийга қараб боришдаги тафаккур шакли.)
Дедуктив усул (Лотинча келтириб чиқариш, умумийдан якка хулоса чиқариш, ёки бир неча маълум умумий ҳукмлардан якка – якка хулоса чиқаришдаги тафаккур жараёни.)
Программалаштирилган таълим усули. ҳозирги кунда педагогика фани соҳасида қўлга киритилаётган фан ва техника ютуқларини назарда тутиб, программалаштирилган таълимнинг:
а) машиналар ёрдамида амалга ошириладиган машғулотлар;
б) машиналарсиз амалга ошириладиган машғулотларга бўлинади.
Машиналар воситасида амалга ошириладиган программалаштирилган таълимда ўқувчилар ўқув дастури хажмидаги илмий билимларни ўзлаштириб олишлари учун зарур бўлган иш, ҳаракат ва операцияларни шунга боғлиқ кўникма ва малакалар билан қуроллантириш ҳамда ўқувчиларнинг билиш қобилиятини тўғри уюштиришга қаратилгандир. Ҳозирги кунда бундай дидактик мақсадларни амалга оширадиган машиналар асосан қуйидаги гурухларга бўлинади :
Информация - илмий ахборотлар берувчи ва унинг ўзлаштирилишини текширувчи машиналар.
Машқ қилдириш учун ишлатиладиган «тренажор» деб аталадиган ва худди шу вазифани бажарадиган «репититор» машиналар.
Ўзлаштиришни текшириб кўрадиган экзаменатор (компьютер) машиналар, масофадан туриб ўқитиш, ўргатиш, синаб кўриш (Интернет) ва хоказолар.
11. Таълимнинг фаол, ноанъанавий усуллари. Таълимнинг усуллари (методлари) қуйидаги берилган схемага қаралсин.
Таълим усуллари (методлари).
Таълимнинг оғзаки баён усуллари усуллари (методлари).
Акроматик баён (монологик)
Эротематик баён (савол – жавоб) (манологик)
Ўқитувчининг ҳикояси
Тушунтириш
Мактаб маърузаси
Суҳбат
Таълимнинг суҳбат усули
Эвристик суҳбат (топдим)
Катехисиз суҳбат (мунозара)
Диалогик суҳбат
( савол – жавоб )
Янги маълумотлар бериш суҳбати
Билимни мустаҳкамлаш суҳбати
Билимни текшириш суҳбати
Демонстрация усули.( жонли ҳаракатлар асосида намойиш акс эттириш)
Таълимнинг кўргазмали усули
Таълимда илльюстрация усули. ( расм, таблица , диаграмма,жадваллар)
Таълимнинг амалий усуллари
Меҳнат таълими усули
Дарслик, китоб ва кўлланмалар билан ишлаш
Оғзаки, ёзма ва график машқ ишлари
Лаборатория машғулотлари
Муаммоли ўқитиш усули
Репродуктив усул
Индуктив – дедуктив усул
Программалаштирилган таълим усули
Машиналар ёрдамида
Машиналарсиз
Таълимнинг фаол – ноанъанавий усулллари
Интерактив
Инавацион
Театрлашган мунозара в.х.
Театрлашган, ақл хужуми
Do'stlaringiz bilan baham: |
