Р. А. Ашуров педагогика назарияси “ фан “ Ўзбекистон республикаси халқ таълими вазирлиги

Таълимда назарияни амалиёт билан
боғлиқлигини таъминлаш принципи

Таълимнинг бу принципи дарс жараёнида ўқувчиларни билим, малака ва кўникмалар билан қуроллантиришда назария билан амалиётни биргаликда қўшиб олиб боришни тақозо этади. Назариясиз амалиёт предметсиз тушунча бўлса, амалиётсиз назария кўр нарсадир». Таълим тўғрисидаги янги Қонунда мактабларимизда фан асосларини эгаллашнинг етакчи қоидаси – таълимнинг амалиёт билан, турмуш - ҳаёт билан ишлаб чиқариш амалиёти билан боғлаб олиб боришни талаб этади. Бу принцип ўқитувчи ўқув материалини баён қилишда фаннинг бирорта қоидаси ва қонунини тушунтирилаётганда, шу қонун – қоидалардан меҳнатда (амалиётда) қандай ва қайси ҳолатларда фойдаланилиши ҳам кўрсатиб беришни талаб этади. Ўқитувчи назарияни – амалиёт билан боғлашда ўқувчиларнинг назарий билимларини мисоллар ечишда, масалалар ҳал қилишда, мактаб лабораторияси, иш кабинетлари, ўқув устахоналари, ва тажриба ер участкасида ва ҳар хил фан тўгаракларида амалда қўллашга ўргатишни унутмаслиги керак. Чунки амалиёт – билишнинг мезони, эталонидир. Таълимнинг болаларга тушунарли бўлиши (мослик) принципида даставвал, таълимнинг икки томонига эътибор берилади:

1. Маълум синф учун белгиланган ўқув материалларининг характери – мазмуни, ҳажми шу синф ўқувчиларининг ёш хусусиятларига мос бўлиши. 2. Ҳар бир синф учун белгиланган билим ҳажми шу синф ўқувчиларининг савияларига мос бўлиши лозим ва бу талаб мактабларнинг ўқув режалари ва ўқув дастурларини тузиш принципларида ўз ифодасини топади.
Таълимда кўрсатмалилик принципи

Таълимнинг кўрсатмалилик принципи ўқув материалларини конкрет образлар орқали бевосита ўқувчиларнинг идрок қилишларини таъминлашга қаратилганлиги билан алоҳида аҳамият касб этади. Зотан кўрсатиб, англатиб, анализ ва синтез қилиб, амалий суръатда ишлатиб берилган билим, малака ва кўникмалар ўқувчилар онгига тезроқ сингади, хотирасида узоқ сақланади. Кўрсатиб ўқитиш орқали ўқитувчи ўз фанидан ўқувчиларга назарий ва амалий маълумот беради ва ўқувчиларнинг дунёқарашини кенгайтиради. Рус педагоги К.Д.Ушинский таълимни кўрсатмалилик асосида ташкил этиш ҳақида бундай деган эди: «Конкретликдан мавҳумликка, тасаввурдан фикрлашга боришдаги бу ўқитиш йўли шундай - табиий ҳам, шундай равшан психик конунларга асосланадики, уни таълимда кишиларнинг, айниқса, болаларнинг табиатига эътибор беришни инкор қилувчиларгина рад эта олади».

(К.Д.Ушинский «Она тили ўқитиш юзасидан кўрсатмалар», М, АПН РСФСР, 1955й. 26-28 бетлар).
Педагогика фанида кўргазмали қуролларни асосан 4 та турга бўлиб ўрганилади :
1. Табиий (натурал) кўрсатмали қуроллар: ўсимликлар, ҳайвонлар, паррандалар , турли коллекция , приборлар, гербарийлар, ва.х.к.
2. График кўргазмалар – шартли тасвирлар, чизиқлар, схемалар, таблицалар, диаграммалар, жадваллар.
3. Тасвирий кўргазмалар – суратлар, диаграммалар, фото суратлар, фото репродукциялар, ҳайкаллар, ва.х.к.
4. Муайян белгиларни тасвирловчи символик (рамзий) кўргазмалар – тарих, географик карталар, глобуслар, контур карталар, ва.х.к.
Кўргазмали қуроллар дарснинг мақсади, мавзунинг характери ва мазмунини ҳамда ўқувчиларнинг ёш хусусиятларини ҳисобга олиб қўлланилади.