Р 38 р 38 О. Д. Раҳимов, И. Х. Сиддиқов, М. О. Муродов. Ҳаёт фа

3.2.3. Ишлаб чиқаришда ҳаво муҳитини соғломлаштириш. 
Зарарли чанглар, газлар, ишлаб чиқариш чиқиндилари ва 
захарли моддалар 
Зарарли чанглар ва улардан ҳимояланиш. 
Ишлаб 
чиқаришдаги кўпгина жараѐнлар турли хил таркибдаги чанг ва 
газларни ажралиб чиқиши билан амалга ошади. Шу сабабли, соф 
тоза ҳаво деярли учрамайди ва ҳаво таркибида ҳамиша маълум 
миқдорда (1м
3
тоза ҳаво таркибида 0,25 мг.дан 0,5 мг. гача)
чанглар бўлади. Чанглар кўриниши ва таркибига боғлиқ ҳолда 
қуйидаги гуруҳларга бўлинади: органик, ноорганик (минерал) ва 
металл чанглари. 
Йирик чанглар нафас олганда бурун бўшлиғида қолиб, ўпкага 
кирмайди. Майда чанглар эса (асосан, ўлчами 10 мк. дан кичик 
бўлган чанглар) нафас орқали бурун бўшлиғидан ўтиб, ўпкага 
ўрнашади ва вақт ўтиши билан турли хил касалликларни 
келтириб чиқаради. Айниқса, диаметри 0,3 микрометрдан кичик 
чанглар қонга тушиши ҳам мумкин. Чанглар ўз заррачалари 
юзасида турли хил зарарли моддалар (мышьяк, бериллий, 
кадмий, никель, қўрғошин, хром, мис, асбест, ванадий ва б.) 
билан боғланиб инсонни кучли захарланишига сабаб бўлади. 
Юқорида келтирилган чанг турлари ичида айниқса метал 
чанглари, жумладан қўрғошин чанглари инсон учун жуда 
хавфлидир. Қўрғошин чангларининг ҳаво таркибидаги жуда оз 
концентрацияси ҳам инсон соғлиғига салбий таъсир этади. 
Масалан, 100 мл. қон таркибида 35 мкг. қўрғошин бўлиши 
инсоннинг бош мияси функциясининг бузилишига олиб келиши 
мумкин. Бундан ташқари қўрғошин қонда гемоглобин 
синтезининг бузилишига, мускул тизимларини сусайишидан 
тортиб шал (паралиж) бўлишигача, жигар, бўйрак ва мия 
фаолиятини бузилишига олиб келади. Ҳозирги вақтда жаҳон 
бўйича 3,3 млн. тоннадан ортиқ қўрғошин ишлаб чиқарилмоқда. 

---

102 
Фақатгина автомобиллардан чиқадиган газлар билан ҳавога ҳар 
йили 250 минг тонна қўрғошин чиқарилмокда. Америкалик 
олимлар томонидан бундан 1600 йил олдин яшаган жанубий 
Америка туб аҳолисининг суяк скелети таркибидаги қўрғошин 
миқдори билан ҳозирги замондаги одамларнинг суяк скелетидаги 
қўрғошин миқдори таққосланганда, бу миқдор ҳозирги замон 
одамларида 700-1200 марта кўп эканлиги аниқланган. 
Бундан ташқари қора металлургия, қурилиш материалларини 
ишлаб чиқариш саноати, нефтни қайта ишлаш саноати, 
энергетика саноати ва қишлоқ хўжалигидаги ишлаб чиқариш 
жараѐнларида ажралиб чиқадиган турли хил органик ва 
ноорганик чанглар ҳам инсон ҳаѐти учун хавфли ҳисобланади.