Qutlimuratov nurbek matkarimovichning mahalliy xomashyolar va chiqindilar asosida yangi ionitlar sintezi

Boshlang‘ich
Oxirgi
Anionit PVX-A-N-1
1%HNO3	298	48	3,2	3,2	100
5%HNO3	298	48	3,2	3,0	93,75
1%H2SO4	298	48	3,2	3,2	100
5%H2SO4	298	48	3,2	3,1	96,9
5%NaOH	373	10	3,2	2,0	62,5
3.1.1-jadval. PVX-A-N-1 anioinitning kimyoviy barqarorligi

3.1.1-jadvaldan xulosa qiladigan bo‘lsak anionit PVX-A-N-1 kuchli kislotaning 1 va 5 % li eritmalarga barqarorligini ko‘rishimiz mumkin. Ishqorning qaynoq eritmasiga esa nisbatan beqrorligini ko‘rishimiz mumkin. Tajriba jarayonida nafaqat SAS qiymati kamayganligini balki massa yo‘qotilganligini hamda kimyoviy dastruksiya ketganligini ko‘rishimiz mumkin.

3.1.2-jadval
Muhit	Tadqiqot jarayoni			SAS,(HCl)mg•ekv/g				%
	Harorat, K	Soat	Boshlang‘ich		Oxirgi
Anionit PVX-A-N-2
1%HNO3	298	48	3,8			3,8			100
5%HNO3	298	48	3,8			3,7			97,36
1%H2SO4	298	48	3,8			3,8			100
5%H2SO4	298	48	3,8			3,6			94,7
5%NaOH	373	10	3,8			2,2			57,9
3.1.2-jadval. PVX-A-N-2 anioinitning kimyoviy barqarorligi

3.1.2-jadvaldan xulosa qiladigan bo‘lsak anionit PVX-A-N-2 kuchli kislotaning 1 va 5 % li eritmalarga barqarorligini ko‘rishimiz mumkin. Ishqorning qaynoq eritmasiga esa xuddi PVX-A-N-1 kabi nisbatan beqrorligini ko‘rishimiz mumkin. Tajriba jarayonida nafaqat SAS qiymati kamayganligini balki massa yo‘qotilganligini hamda kimyoviy dastruksiya ketganligini ko‘rishimiz mumkin.

Olingan ionitlarning g‘ovaklik darajasi, solishtirma hajmi va namligi
Sorbentning g’ovaklik darajasi miqdoriy jihatdan qator parametrlar: S_sol, g’ovaklarning umumiy hajmi-W₀, g’ovaklar radiusi-r hamda radius bo’yicha g’ovaklar hajmining taqsimlanish differensial egrisi bilan baholanadi. G’ovak o’lchami 10^-7-10^-5 sm bo’lsa eng keng tarqalqan usul sorbsion usul orqali g’ovaklik darajasi baholanadi.
Sorbsion usul- quyimolekulyar suyuqlik bug’ining turli xil bosimlarda sorbent tomonidan yutilgan miqdorini aniqlashga, sorbsiya hamda desorbsiya izotermalarini tuzib, ular asosida S_sol, W_o, r larni hamda taqsimlanish differensial egrilarini (TDE) hisoblashga asoslangan. Sorbsialangan bug’ miqdorini spiralli sezgir tarozilar- Mak-Benning tortish usuli yordamida o’lchanadi.

Sanoat miqyosida qo‘llaniladigan ionalmashinuvchi materiallarning g‘ovakligi miqdoriy jihatdan qator parametrlar: monoqavat sig‘imi (X_m,g/g), solishtirma yuzasi (S_sol,m²/g), mikrog‘ovak qiymati (W₀, sm³/g), to‘yinish g‘ajmi (V_s), mezog‘ovvak qiymati (W_me) hamda polimerlarning g‘ovak radiusi qiymatlari (r_k, A₀) yordamida tavsiflanadi. Ushbu dissertatsiya ishda sintez qilingan sorbentga benzol bug‘larini har xil bosimda sorbsiya qiymatlarini hisoblash usulidan foydalanildi. Sorbsiyalangan bug‘ miqdorini spiralli juda sezgir tarozlar (Mak Benning tortish usuli) yordamida hamda avvalgi ma’lum darajalangan hajmda (hajmiy usul) bug‘ning kamayishi o‘lchandi. Olingan natijalar quyida berilgan grafik usullarda aniqlandi.

3.2.1 – rasm. Benzol bug‘ining PVX, PVX – AN-2, PVX – AN-1 larga sorbsiyasi
Ushbu 3.2.1 – rasmda PVX hamda PVX asosidagi ionitlar uchun benzol bug‘ining sorbsiya izotermasiga asoslanib Brunauer, Emmet, Teller tomonidan taklif qilgan tenlama yordamida polimer materiallar g‘ovaklar parametrlari hisoblab topilgan (BET usuli). Olingan natijalar asosida barcha namunalarning g‘ovaklik darajasi qiymatlarini 3.2.1 – jadvalda keltirilgan.
Yuqorida keltirilgan 3.3.2 – jadvaldagi ma’lumotlarga asoslanib shunday xulosa qilish mumkinki PVX dan PVX asosida olingan polimer materiallar (PVX, Ekstraksiyalangan PVX, PVX asosidagi sulfokationit, PVX asosidagi poliamfolit) ning g‘ovaklik o‘lchami monoqavat sig‘imi (X_m,g/g), solishtirma yuzasi (S_sol, m²/g), mikrog‘ovvak qiymati (W₀, sm³/g), to‘yinish hajmi (V_s), mezog‘ovvak qiymati (W_me) hamda teshiklarning g‘ovvak radiusi qiymatlari (r_k, A₀) mos ravishda o‘zgarib bormoqda. SHuningdek polimer materiallarda solishtirma yuza (S_sol, m²/g) mos ravishda PVX 7,53 m²/g, PVX ekstraksiya 9,86 m²/g, PVX – (SO₃H) 11,39 m²/g va PVX – (SO₃H) (NH) 11,56 m²/g ga teng bundan ko‘rinishi PVX ni modifikatsiyalash natijasida dastlabgi polimerda mavjud makrog‘ovaklar modifikatsiyalab tikilish natijasida mikro o‘lchamli g‘ovaklarga ega bo‘lishi orqali olingan poliamfolit tarkibidagi g‘ovaklar solishtirma yuzasi dastlabgi polimerga nisbatan oshganini ko‘rsatadi.
Ayni ekstraksiyalangan PVX ni modifikatsiyalash natijasida qo‘shimcha choklanishlar ketganligi natijasida, makrog‘ovaklarning qiymati kamayib mikrog‘ovak va mezog‘ovaklarning qiymati ortganini bu esa dastlabki donodor PVXga nisbatan hosil bo‘lgan polimerlarning yuzasi ortganligini ko‘rish mumkin.