Qutblangan relelar, ularning turlari

8.5-rasm. Qurama rele


8.3. QURAMA RELE VA UNING
ISHLASHINI VAQT DIAGRAMMASI
Qurama relelarda mono- va bibarqaror relelar tuzilmaviiy birlashtirilgan. 8.5-rasmda shuday relelarning biri ko’rsatilgan.¹
Ushbu misolda monobarqaror tizimning yakori, rele cho’lg’amiga istalgan qutiblanishdagi kuchlanish berilganda qaiyta ulanadi. Bibarqaror tizimning yakori faqat, oldingi ulanishga nisbatan kuchlanish qutblanishining o’zgarishi sodir bo’lganda, o’zining xolatini o’zgartiradi. Bundaiy relelar, misol uchun, bizda strelka yuritmasining joiylashganligini nazorat qiluvchi sxemalarda qo’l-laniladi.
Qurama (kombinatsion) КМШ rele (8.6-rasm) differensial magnit zanjirga ega neytral va qutblangan relelarning birga qo‘shilganidan iboratdir. Rele, neytral NYA va qutblangan QYA yakorlarga ega va bu yakorlar kontakt tortqichlari orqali neytral va qutblangan kontaktlar bilan bog‘langan.
К МШ-750 relesi ikkita NYA uchlik va ikkita QYA uchlik kon-taktga ega. Unda ishchi kuchlanishi 24 V, QYA ni almashlab ulash 6…11 V da, NYA ni tortishi 20 V, NYA ni qo‘yib yuborishi 6 V bo‘-ladi.
Ikki pozitsiyali НМШ va ПМШ relelardan farqli, KMШ rele yakorlari ushbu holatlarga ega: yakor qo‘yib yuborilgan NYA↓; QYA o‘ng o‘zakka tortilgan ( ); NYA tortilgan (NYA↑); QYA chap o‘zakka tortilgan ( ). ПMПШ rele keng doira masalalarning echishi mumkin.
S
8.6-rasm. Qurama КМШ turidagi rele
trelkani o‘tkazish masalasini ko‘raylik. U uchta buyruq shakl-lanishini talab etadi: strelka plyus (musbat) holatga o‘tkaziladi, strelka minus (manfiy) holatga o‘tkaziladi; strelka o‘tkazilmaydi. Bitta neytral yoki bitta qutblangan rele yordamida bu masalani echib bo‘lmaydi, chunki ular faqat ikkita holatga egadirlar. Bu masala bitta birikma rele yordamida echiladi. Birinchi buyruqqa releni NYA↑, holatini, ikkinchi buyruqqa– NYA↑, ; uchinchi buyruqqa NYA↓, ; va NYA↓, ikki holatlarini taqqoslaymiz. Qurama rele ishida, QYA ushlanib turish rejimini hisobga olgan ravishda uchta rejimni ajratib ko‘rsatish mumkin:
1) agar ulanishda, rele g‘altagiga oldingi ulanishga o‘xshash qutbli kuchlanish keladigan bo‘lsa, unda NYA tortiladi, QYA esa o‘z holatini saqlaydi;
2) agar teskari qutbli kuchlanish berilsa, unda NYA tortiladi, QYA esa almashlanib tortiladi;
3) agar rele ulangan bo‘lsa, ta’minot qutbi o‘zgartiriladi. Bu holda, magnit oqimi noldan o‘tadigan paytda NYA qo‘yib yuboriladi. So‘-ngra QYA almashlanib tortiladi va NYA tortiladi. Bu rejimda NYA ni qisqa vaqt qo‘yib yuborilishi oldini olish uchun qo‘yib yuborishni sun’iy sekinlashtiradigan vositalardan foydalanish kerak.
Qutblangan rele ishlashini vaqt diagrammasi. Relening qutblangan kontaktini ushlab turish rejimidagi (8.7-rasm) ishlashini vaqt diagrammasidagi 0-2, 7-8 chiziqlari, normal NK kontaktni tutashgan holatiga mos keladi.
Teskari qutbli tokdan relening ishlashi vaqt diagrammasidagi 1 (rele g‘altagini ulanish payti), 2 (normal kontakni ajralish payti), 3 (o‘tkazilgan kontaktni tutashish payti) nuqtalar orqali tasvirlangan. 1-2 kesim siljish vaqtiga, 2-3 esa almashlab ulanishiga, 1-3 bo‘lsa ishga tushish vaqtiga to‘g‘ri keladi. Pastki 3-6 chiziq, o‘tka-zilgan kontaktni tutashgan holatiga mos keladi. Rele g‘altagini uzgandan so‘ng (4 nuqta), bu chiziq davom etadi. Chunki QK tutashganicha qoladi. Rele to‘g‘ri qutbli tokka ulanganda (5 nuqta), yakor yana almashinib tortiladi, QK esa ajraladi (6 nuqta) va NK tutashadi (7 nuqta).