Qutblangan relelar, ularning turlari

8.2. BIR QUTBLI ПЛ TURIDAGI RELE.
РЭЛ rele asosida ПЛ3 (shtepsellik) va БП3 (shtepselsiz) qutblangan relelar yaratilgan. 8.4-rasmdagi relening tuzilmasi РЭЛ rele tuzilmasidan (7.4-rasm), ikkita o‘zakni qutb uchlari orasida mustahkamlangan po‘latdan qilingan magnit o‘tkazuvchi tutashtirgich MT (MП) borligi bilan farq qiladi.
R eleni cho‘lg‘amlaridan biri L₂₁, qutblovchi bo‘lib, doimo manbaga ulangan. Uni magnit oqimi: o‘zakmagnit o‘tkazuvchi tutashtirgich o‘zak yarmo (shtrixlik chiziq) zanjiri orqali tutashadi, ya’ni magnit oqim yarmoni gorizontal qismidan o‘tmaydi.
O
8.4-rasm. Bir qutbli ПЛ turidagi
rele
‘zak bilan yakor orasidagi havo tirqishini magnit qarshiligi, magnit o‘tkazuvchi tutashtirgichnikiga nisba-tan ancha katta bo‘lganligi sababli, magnit oqim yakordan o‘tmaydi va u o‘zakka tortilmaydi. Bunda magnit o‘tkazuvchi tutashtirgichni materiali to‘yinadi. Relening ikkinchi L₁₁ cho‘l-g‘ami ishchi bo‘lib, uni magnit oqimi shunga o‘xshash konturdan o‘tadi. ПЛ relening ishi, ishchi cho‘lg‘am chiqar-malarini manba qutblariga ulashga bog‘liq bo‘ladi. Agar ikkala cho‘l-g‘amni magnit oqimlarining yo‘nalishi mos bo‘lsa, unda yakor tortilmaydi.
O‘zak va tutashtirgich magnit o‘tkazgichlarida magnit oqimlari qarshi yo‘nalish-ga ega bo‘lishsa, tutashtir-gich materiali to‘yinishidan chiqadi, uni magnit qarshiligi keskin ortadi hamda magnit oqimlarini havo tirqishiga siqib chiqarishi ro‘y beradi. Bunda, cho‘lg‘amlar hosil qiladigan ikkita magnit oqimlari qo‘yidagi kon-turlar bo‘ylab tutashadi: o‘zak–havo tirqishi–yakor–yarmo (shtrix chiziqlar bilan ko‘rsatilgan). Natijada, yakor o‘zakka tortiladi. Yakorni tortish holati uchun taminot batareyasining ulanish varianti 8.4-rasmda ko‘rsatilgan.
РЭЛ va ПЛ relelarining magnit zanjirlari ishini tahlili, РЭЛ rele yarmosini gorizontal qismi ishchi magnit oqimni o‘tkazmasligini, ПЛ relening esa, magnit o‘tkazgichlarini barcha qismlari qatnashishligini ko‘rsatadi. Shu sababli, sizish oqimlarini kamaytirish uchun ПЛ rele yakoridagi harakatchan yuklar, latundan (po‘latdan emas) tayyorlanadi.
Shunday qilib, ПЛ relening ishchi g‘altagi tokni bitta yo‘nalishiga javob beradi (ishlaydi) va shu tufayli uni bir qutblik deb atashadi. Bu releni, ПМРШ relega nisbatan, tuzilmasida doimiy magnitni yo‘qligi, uni ustunlik tomoni hisoblanadi. Natijada, releni zavodda tayyorlash texnalogiyasi yaxshiroq bo‘ladi, chunki neytral va qutbli relelar tuzilmasi unifikatsiyaga (bir xillikka) keltiriladi.
ПЛ releda yakorni qo‘yib yuborishlik (ПМПШ reledan farqli), yakor og‘irligi tasiridan bo‘ladi. Bu esa I sinf ishonchlilikka ega relega bo‘lgan talabni qoniqtiradi. Ammo doimiy magnitni yo‘qligi, tok uzilganda boshqaruvchi signal qutbini «xotir-lab» qolishlik xususiyati ПЛ releda yo‘qolgan.
M isol sifatida ПЛ3-2700/4500 relega tegishli elektr tuzilmalarni keltiramiz: ishchi kuchlanish – 24 V; tortish kuchlanishi – 14 V, qo‘yib yuborish kuchlanishi – 3 V teng.