Qurilishda menejment

To„rtinchidan,
kichik biznes subyektlariga ishlab chiqarishni modernizatsiya 
qilish va texnologik yangilash uchun o‗rta va uzoq muddatga mo‗ljallangan kreditlar 
berish tizimini yanada takomillashtirish, mavjud muammolarning yechimi bo‗yicha 
amaliy chora-tadbirlar ishlab chiqish zarur.
Beshinchidan,
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik subyektlarining tashqi 
iqtisodiy faoliyat sohasida ishtirok etishi, ularning eksport salohiyatini oshirish, 
mintaqa va jahon bozorlariga chiqishini kengaytirish muammosini hal etishga jiddiy 
ahamiyat qaratish lozim.
Oltinchidan
, sanoat sohasida yuqori texnologiyalarni talab etadigan zamonaviy 
ishlab chiqarish tarmoqlarini tashkil etishda, innovatsion va nanotexnologiyalar, 
farmakologiya va farmatsevtika, axborot kommunikatsiya tizimi, biotexnologiya, 
muqobil energetika turlaridan foydalanish sohasida, muxtasar aytganda, ilg‗or ilm-
fan yutuqlariga asoslangan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga 
keng yo‗l ochib berish zarur.
Kichik biznes sohasining iqtisodiyotdagi ahamiyati uning iqtisodiyotda raqobat 
muhitini ta‘minlash, yirik korxonalar uchun mahsulot va xizmatlar yyetkazib berish, 
yangi ish o‗rinlarini yaratish va ikkilamchi bandlikni ta‘minlash, bozor tizimining 
moslashuvchanligini oshirish, ilmiy-texnikaviy inqilobni jadallashtirish, resurslarni 
ishlab chiqarishga safarbar etish; soliq tushumlari hajmining o‗sishini ta‘minlash, 
aholi daromadlari darajasini barqarorlashtirish kabi omillar bilan belgilanadi.
Respublikamiz Prezidenti Islom Karimov 2010-yilda mamlakatimizni
ijtimoiy-iqtisodiy rivojlantirish yakunlari va 2011-yilga mo‗ljallangan eng muhim 
ustuvor yo‗nalashlarga bag‗ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi 

---

ma‘ruzasida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga alohida 
to‗xtalib,―...kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni iqtisodiyotning tez o‗zgarib 
turadigan bozor talablariga javob berishini ta‘minlaydigan zamonaviy tuzilmalarni 
shakllantirishda, yangi ish o‗rinlarini tashkil qilishda va aholi daromadlarini 
oshirishda qanchalik o‗ta muhim rol o‗ynashini, albatta, chuqur anglaymiz‖
2
, - deb 
ta‘kidlashi mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning rivojlantirishni 
yangi bosqichlarga ko‗tarishni nazarda tutadi.
Mustaqillik yillarida kichik biznes subyektlarining mamlakatimizda yangi ish 
o‗rinlarini tashkil qilish, aholining daromadlari va farovonligini oshirishning muhim 
omili sifatidagi natijalari salmoqli bo‗lib bormoqda. 
2009-yilda mamlakatimizda jami 940 mingdan ortiq yangi ish o‗rinlari tashkil 
etilgan bo‗lsa, shundan qariyb 400 mingi kichik biznes sohasiga to‗g‗ri kelgan. 2010- 
yilda esa 950 mingdan ortiq yangi ish o‗rinlari yaratildi Aynan kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlik sohasida yaratilgan ish o‗rinlari fermer xo‗jaliklari bilan birga 
hisoblaganda 600 ming kishidan ortiqni yoki 65 foizni tashkil etdi. 2010- yilda 
kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasida mamlakatimizning iqtisodiyotida
band bo‗lgan jami aholining 74,3 foizi faoliyat ko`rsatdi. Bu esa kichik biznes 
sohasining aholi bandligini ta‘minlash va yangi ish o‗rinlarini tashkil qilish 
muammosini hal etishda muhim o‗rin egallashini ko‗rsatmoqda.
Kichik biznes subyektlarining bandlikdagi ulushi 2000- yilda 49,7 foizni tashkil 
etgan bo‗lsa, 2010- yilda bu ko‗rsatkich 74,3 foizga yetdi yoki 2000- yilga nisbatan 
24,6 foizga ko‗paydi. 
So‗nggi yillarda kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga davlat 
tomonidan katta e‘tibor berilishi hamda qo‗llab-quvvatlanishi natijasida uning 
mamlakatimiz yalpi ichki mahsulotidagi ulushi yildan-yilga ortib bormoqda. 
Xususan, 2000- yilda yalpi ichki mahsulotning qariyb 31 foizi iqtisodiyotning faol 
rivojlanib borayotgan ushbu sektori ulushiga to‗g‗ri kelgan bo‗lsa, 2008- yilda bu 
ko‗rsatkich 48,2 foizni, 2009- yilda 50,1 foizni, 2010- yilda esa 52,5 foizni tashkil 
etdi yoki 2000- yilga nisbatan 21,5 foizga o‗sdi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyatini kengayishi iqtisodiyotning 
boshqa soha va tarmoqlari ishlab chiqarish hajmidagi salmog‗ining oshishi orqali 
ham namoyon bo‗ldi. Xususan, mazkur sohaning sanoat mahsulotlari ishlab 
chiqarishdagi ulushi 2005- yildagi 10,0 foizdan 2010- yilda 19,6 foizga, qishloq 
xojaligida tegishli ravishda 95,7 foizdan 97,9 foizga, savdoda 43,7 foizdan 50,5 
foizga, yuk tashishida 24,6 foizdan 40 foizga, asosiy kapitalga investitsiyalar hajmida 
24 foizdan 30 foizga, eksport hajmida esa 6 foizdan 13,6 foizga qadar oshdi.
Mamlakatimizda kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning bu qadar jadal 
rivojlanishida eng avvalo mazkur soha uchun belgilanayotgan soliq imtiyozlari yetarli 
darajadagi rag‗batlantiruvchi rol o‗ynayotganligi hisoblanadi. Xususan, 2010- yilda 
kichik biznes subyektlari uchun belgilangan yagona soliq to‗lovi 8 foizdan 7 foizga 
2
Barcha rеja va dasturlarimiz vatanimiz taraqqiyotini yuksaltirish, хalqimiz farоvоnligini оshirishga хizmat qiladi. 
Prеzidеnt Islоm Karimоvning 2010-yilda mamlakatimizni ijtimоiy-iqtisоdiy rivоjlantirish yakunlari va 2011-yilga 
mo‗ljallangan eng muhim ustuvоr yo‗nalashlarga bag‗ishlangan Vazirlar Mahkamasining majlisidagi ma‘ruzasi.// Хalq 
so‗zi, 2011- yil 22- yanvar. 

---

pasaytirilgan bo‗lsa, 2011-yilda esa bu ko‗rsatkichni 6 foizga tushirish mo‗ljallangan. 
1996-2011-yillar mobaynida kichik biznes subyektlari uchun belgilangan soliq 
stavkalari 38 foizdan 6 foizga yoki 6,3 martaga qisqardi.
Mustaqillik yillarida kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni moliyaviy jihatdan 
qo‗llab-quvvatlash tadbirlari ham kuchaytirildi. Xususan, 2009- yilda kichik biznes 
va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirish uchun 1851,7 mlrd.so‗m kredit ajratilgan 
bo‗lsa, 2010- yilda esa bu ko‗rsatkich 2690,2 mlrd. so‗mni tashkil etdi.
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik sohasiga yo‗naltirilgan kreditlar miqdori 
2001-2010-yillar mobaynida deyarli 20 martaga o‗sgan.
2011-yilda tijorat banklari tomonidan iqtisodiyotning kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik sohasini rivojlantirishga ajratiladigan kreditlar hajmini kamida 1,3 
barobarga ko‗paytirish belgilandi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishda xorijiy investitsiyalar 
keng jalb etilmoqda. Xususan, Osiyo taraqqiyot banki, Islom taraqqiyot banki, 
Germaniya taraqqiyot banki, Xitoy Xalq Respublikasi Hukumati va boshqa xorijiy 
investorlar tomonidan kreditlar ajratildi. 2010-yilda xalqaro moliya institutlari 
tomonidan kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni rivojlantirishga 146 mln. dollar 
hajmda kreditlar jalb etildi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning tashqi iqtisodiy faoliyatdagi o‗rni ham 
asta- sekin kengayib bormoqda. Uning eksport xajmidagi ulushi 2010-yilda 13,6 
foizni tashkil etib, bu ko‗rsatkich 2000-yilga nisbatan 3,4 foizga oshgan.
2010-yilda kichik biznesning eksport hajmi 1723,6 million AQSH dollariga 
etdi. Ularning asosiy eksport mahsulotlarini qishloq xo‗jaligi, to‗qimachilik, ishlov 
beruvchi, elektrotexnik ishlab chiqarish mahsulotlari, xalq amaliy san‘ati buyumlari 
tashkil etadi. 
Lekin shu bilan birga, bu borada ayrim muammolarga ham duch kelinmoqdaki, 
buning asosiy sababi kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini boshlayotgan 
shaxslarning ishni nimadan boshlamoq kerakligi, uni qanday tashkil etish zarurligi va 
boshqarish sirlari haqida to‗la tasavvurga ega emasligidadir. Shu jihatdan qaralganda, 
mazkur darslik yuqoridagi muammolarni samarali bartaraf etishga muhim hissa 
qo‗shadi.
«Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik» fani bo‗yicha respublikamiz va MDH 
mamlakatlarining yetakchi olimlari tomonidan ko‗plab darslik va o‗quv qo`llanmalar 
chop etilgan. Jumladan, Abdullaev A., Sotvoldiev A. va boshqa mualliflar tomonidan 
2004- yilda «Kichik va o‗rta biznes: tashkil etish, rejalashtirish, boshqarish» nomli 
o‗quv qo‗llanmasi nashr etilgan. Unda kichik va o‗rta biznesni tashkil etish, 
rejalashtirish va boshqarish masalalari atroflicha yoritilgan. Bundan tashqari, 
qo‗llanmada bugungi kunda tadbirkorlik faoliyati bilan shug‗ullanishni maqsad qilib 
qo‗ygan shaxslar uchun biznesga kirib borish bilan bog`liq atamalar izohi berilgan.
Yuldashev Sh.A. tomonidan 2003-yilda chop etilgan «Malo‘y biznes i 
predprinimatelstvo» nomli o‗quv qo‗llanmada O‗zbekistonda kichik biznesning 
shakllanishi va rivojlanishi, uning tashkiliy-huquqiy shakllar, kichik biznes 

---

infratuzilmasi, biznes-reja ishlab chiqish masalalari va kichik korxonalar faoliyatini 
iqtisodiy tahlil qilish usullari ko‗rsatib berilgan.
Lapusta M.G. tahriri ostida 2003-yilda chop etilgan «Pred-prinimatelstvo» 
nomli o‗quv qo‗llanmada tadbirkorlikning umumiy tavsifi va tashkiliy-huquqiy 
shakllari, tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, biznes-reja tuzish, moliyaviy 
faoliyatini tahlil qilish, soliqqa tortish va tadbirkorlik psixologiyasi masalalari keng 
yoritilgan.
Gorfinkel V.Ya., Polyak G.B. va Shvandar V.A.lar tomonidan 2002-yilda 
tayyorlangan 
«Predprinimatelstvo» 
nomli 
o‗quv 
qo‗llanmada 
Rossiyada 
tadbirkorlikning shakllanishi va o‗ziga xos xususiyatlari, uning zamonaviy shakllari, 
faoliyat turlari, moliyaviy faoliyatini boshqarish, tahlil qilish va soliqqa tortish 
masalalari keng yoritilgan.
Siropolis Nikolas N. tomonidan 2001-yilda chop etilgan «Upravlenie malo‘m 
biznesom» nomli o‗quv qo‗llanmada kichik biznesning iqtisodiyotda tutgan o‗rni, 
kichik biznesni tashkil etish va boshqarish masalalari atroflicha yoritilgan.
Gorfinkel V.Ya. va Shvandar V.A. tomonidan 2004-yilda nashr etilgan 
«Malo‘y biznes: organizatsiya, ekonomika, upravlenie» nomli o`quv qo`llanmada 
Rossiya va xorij mamlakatlarida kichik biznesning rivojlanishi, uning iqtisodiyotda 
tutgan o`rni, kichik biznes faoliyatini tashkil etish, boshqarish va tahlil qilish 
masalalari keng yoritilgan.
Yuqorida qayd etilgan o`quv qo`llanmalardan farqli o`laroq, mazkur o`quv 
qo`llanma O`zbekiston Respublikasi oliy va o`rta maxsus ta‘lim vazirligi tomonidan 
tasdiqlangan «Kichik biznes va tadbirkorlik» fani o`quv dasturi asosida tayyorlangan.
Unda kichik biznes va tadbirkorlik bo`yicha xorij iqtisodchi-olimlari 
tomonidan ilgari surilgan nazariya va maktablarning vujudga kelishi va taraqqiy 
topishi, kichik biznes va tadbirkorlik tushunchalari, ularning iqtisodiyotda tutgan 
o`rni, respublikada kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirishning o`ziga xos 
xususiyatlari, kichik biznes va tadbirkorlikning tashkiliy-huquqiy asoslari va ularni 
davlat tomonidan qo`llab-quvvatlash masalalari keng yoritilgan. Shuningdek, ushbu 
o`quv qo`llanmada kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini tashkil etish, 
rejalashtirish, boshqarish, uning moliyaviy holati va kredit bilan ta‘minlash shakllari, 
bank, soliq, moliya muassasalari va audit tizimi bilan aloqalari, ularning soliqqa 
tortish mexanizmlari va imtiyozlari, tadbirkorlik etikasi va madaniyati, kichik biznes 
va tadbirkorlik subyektlarining eksport salohiyatini baholash usullari, shuningdek, 
O`zbekistonda kichik biznes va tadbirkorlikni rivojlantirish istiqbollari batafsil bayon 
etilgan.
Shuningdek, iqtisodiyotni modernizatsiyalash sharoitida kichik biznes 
subyektlarining innovatsion faoliyatini rivojlantirish, respublikamizda kichik biznes 
subyektlarining innovatsion faoliyati boshqaruv mexanizmini takomillashtirish va 
uning samaradorligini oshirish masalalari ham o`rin olgan.
Darslik mualliflari kichik biznes va xususiy tadbirkorlik faoliyati bilan 
shug`ullanuvchi xodimlar, ishbilarmonlar va oliy o`quv yurtlari talabalarining 
darslikning mazmuni, tuzilishi yuzasidan bildirgan taklif, mulohaza va maslahatlarini 
bajonidil qabul qiladilar.

---