Qurilishda menejment

 
 
12
Каримов И.А. ―Бизнинг бош мақсадимиз – жамиятни демократлаштириш ва янгилаш, мамлакатни 
модернизация ва ислоҳ этишдир‖. Ўзбекистон Республикаси Президентининг Олий Мажлис Қонунчилик 
палатасм ва Сенатининг қушма мажлисидаги маърузаси // Халқ сўзи, 2005, 29 январ, 20-сон.

---

3. Tadbirkor va biznes kabi tushunchalar. Kichik biznes tadbirkorlikni 
tarao‟iyot topishida vatanimiz va xorijiy davlatlarning tajribalari 
Bizning mamlakatimizda xorijiy mamlakatlar tajribalariga suyangan xolda, 
tadbirkorlikni rivojlantirishga davlat tomonidan katta e‘tibor berilmokda. Bunda 1999 
yilning 14 aprelda Oliy Majlis tomonidan Qabul Qilingan ―Tadbirkorlik va 
tadbirkorlar faoliyatini kafolatlash to‘g‘risida‖gi O‘zbekiston Respublikasi qonunini 
misol qilib ko‘rsatsa bo‘ladi. Erkin raqobatga tobora keng imkon yaratish, turli 
mulkchilik shakllaridagi bozor sub‘ektlar urtasida bo‘ladigan iqtisodiy huquqiy 
munosabatlarni jaxon andozalari darajasida tashkil etish borasida ushbu qonun 
muxim axamiyat kasb etadi. 
Mazkur qonunga binoan tadbirkorlik, oilaviy tadbirkorlik, yakka tartibdagi 
tadbirkorlik, birgalikdagi tadbirkorlik sub‘ektlarining miqyosi aniq belgilab berilgan. 
Bundan tashQari tadbirkorlik faoliyatini kafolatlari aniq kursatib o‘tilgan. 
Xush, kichik biznes va tadbirkorlik rivojlangan davlatlarda qanday e‘tirof 
etiladi va uning mohiyati nimadan iborat?
AQShda 500 tagacha xodimi bo‘lgan korxona kichik korxona bo‘lib 
hisoblanadi. Germaniya va boshka G‘arbiy Evropa davlatlarida esa, 300 tagacha 
xodimi bo‘lgan korxona kichik korxona hisoblanadi. 
Xorijiy mamlakatlarda kichik korxonalarning ikkita tamoman uzgacha turlarga 
bo‘lish mumkin:
1) hayotni ta‘minlovchi korxonalar; 
2) tez usuvchi korxonalar. 
Odatda kichik korxonalarning qariyib 80-90 foizi uta kichik bo‘lib, ular usish 
uchun cheklangan imkoniyatlarga ega. Bunday korxonalar xayotni ta‘minlovchi 
korxonalar deb yuritiladi. Ushbu turdagi korxonalarga konsultatsion xizmat 
ko‘rsatuvchi firmalar, tor doirada ixtisoslashgan dukonlar, kafe va shu kabilar kiradi. 
Ulardagi xodimlar tulik bulmagan ish kuniga ega bo‘lib, firma manzillari sifatida 
tadbirkorlar uz uylaridan foydalanadilar. Xayotni ta‘minlovchi korxonalar kichik 
biznes korxonasi bo‘lib, uning egasi etarli turmush darajasini ta‘minlash maqsadida 
tashkil etadi. 
Ikkinchi turdagi korxonalar tez usuvchi korxonalar deb nomlanadi. Ularning 
bunday nomlanishiga sabab, ulraning maqsadi tezrok kichik biznes chegarasidan 
chikib rivojlanishdir. Tez usuvchi korxonalar kichik biznes korxonasi bo‘lib, ular 
tezkor usish tendentsiyasiga va kuyilgan sarmoyaning yukori kaytimligiga 
hisoblanadi. Odatda, bunday turkum korxonalarga bir necha kishi rahbarlik kiladi. 
Tez usuvchi korxonalar yirik investitsiya manbalariga tez yakinlasha oladilar va 
buning natijasini keng bozorda yangi tovarlar va xizmatlarini kiritish imkoniga ega 
bo‘ladilar. 

---

Bunday turdagi korxonalarni xar yili AQShda chop etiladigan ―Ink‖ jurnalida 
e‘lon kilishadi. 1990 yili 500ta shunday kompaniyaning yillik oboroti 9,6 mlrd. 
dollarga teng buldi va 56,8 ming ish joyi xosil kildi. 1990 yilda bu ro‘yxatda 
―Konjentriks‖ firmasi peshkadamlik egallab, uning asosiy faoliyati ―Sharlotta‖ 
shaxrida (shim. Korolina shtati) elektrostantsiyalarni kurish va ta‘minlash bo‘lgan. 
Ma‘lum yillarda ushbu ro‘yxatda ―Charlz Shvab‖ va ―Mikrosoft‖ korporatsiyalari 
karvonboshilik kilganlar. Xozirgi paytda ushbu korporatsiyalar yuksak rivojlangan 
korporatsiyalar safiga kiradi. 
Ko`pgina xorijiy mamlakatlarda kichik biznesning vujudga kelishi va 
muvaffaqiyatli faoliyat yuritishi
davlat yordami vositasida ta‘minlanadi. Ularda bu ishda 
juda katta ijobiy tajriba to`plangan bo`lib, undan bizning sharoitlarimiz va 
xususiyatlarimizni hisobga olgan holda foydalanish mumkin. 
Ko`pgina mamlakatlarda kichik korxonalar faoliyatini tartibga solishga umumiy 
yondashishlar va asosiy yo`nalishlar xosdir. Ularga quyidagilar kiradi: 
- kichik biznesni qo`llab-quvvatlashga yo`naltirilgan maxsus qonunlarni qabul 
qilish; 
- korxonalar faoliyatining umumiy va xususiy tomonlarini (masalan, kichik 
firmalarda boshqaruv usullarini) takomillash-tirishni, biznes bilan shug`ullanishni 
istayottanlarga moliyaviy yordam ko`rsatishni, kichik biznesni rivojlantirishni 
ko`zda tutuvchi ma‘lum maqsadga qaratilgan davlat rejalarini ishlab chiqish; 
- kichik biznesni qo`llab-quvvatlashning tarkibiy-tashkiliy xizmatlarini tashkil 
qilish; 
- kichik bizneslarga davlatning moliyaviy yordam ko`rsatishi (Italiyada kichik 
firmalar ilmiy-tadqiqot va tajriba-konstruk-torlik ishlarini moliyalashtirishga katta 
mablag`lar ajratiladi); 
- kichik biznesni kafolatlash va imtiyozli kreditlashtirish firmalarini tashkil 
qilish (Angliyada kichik korxonalarni moliyalashtirishni ta‘minlovchi maxsus 
firmalar bor, buning ustiga davlat qarzlarining 70% ni kafolatlaydi); 
- kichik korxonalar faoliyatini imtiyozli soliqqa tortishni keng tarqatish 
(masalan, Fransiyada har yili 10000 ga yaqin korxonalar to`liq yoki qisman soliq 
to`lashdan ozod qilinadilar). 
Kichik biznesni qo`llab-quvvatlash sohasidagi ba‘zi bir mamlakatlar tajribasining 
qisqacha bayonini keltiramiz. 
AQSH.
AQSH 1953-yildayoq butun mamlakat bo`yicha vakillarning keng 
tarmog`iga ega kichik biznes ishlari bo`yicha ma‘muriyat tashkil qilingan edi, unda 4 
ming xodimlar xizmat qiladi. Bu tashkilot faoliyatining asosiy yo`nalishi shaxsiy 
ishni ochish va olib borishda yordam berish, kichik biznesga kreditlar va 
kafolatlangan qarzlar berishdan iborat. 

---

O`sha yili iqtisodiyotning monopolistik sektorini davlat tomonidan tartibga 
solishning huquqiy asoslarini tashkil qiluvchi kichik biznes to`g`risidagi qonun qabul 
qilingan. 1986-yilda kichik korxonalarga yangi texnologiyalar, ilmiy-texnik va tajriba 
konstruktorlik tashkilotlarining ishlanmalarini topshirish imkoniyatini ta‘minlovchi 
qonun qabul qilingan. 
Kichik korxonalarga ko`pchilik yarim hukumat tashkilotlari yordam ko`rsatadilar: 
xizmatlar savdosi sohasidagi siyosat bo`yicha qo`mita, Prezident xuzuridagi xususiy 
tadbirkorlik muammolari bo`yicha max-sus komissiya, sanoat raqobatbardoshligi 
masalalari bo`yicha komissiya va boshqalar. 
Ko`p sonli jamoatchilik tashkilotlari – savdo palatasi, sanoatchilarning milliy 
assotsiatsiyasi, savdo, qishloq xo`jaligidagi har xil assotsiatsiyalar, klublar, guruhlar va 
hokazolar kichik biznesni qo`llab-quvvatlashga yordam ko`rsatadilar. AQSHda kichik 
korxonalar soliq imtiyozlaridan foydalanmaydi, ammo subsidiyalar, dotat-tsiyalar, 
moliyaviy kafolatlar bilan qo`llab-quvvatlanadilar.