Qurilishda menejment

Gollandiya.
Bu mamlakatda KO`K ni qo`llab-quvvatlash uchun ko`pgina 
tashkilotlar mavjud: 
- KO`K uchun golland kengashi; 
- KO`K masalalari bo`yicha tadqiqotlar va konsalting; 
- KO`K uchun siyosatning qirollik federatsiyasi; 
- ijtimoiy biznes tashkilotlari tarmoq xususiyatlari bo`yicha ish beruvchilar va 
xodimlarning hamkorligini ta‘minlaydilar; 
- savdo palatasi konsalting xizmatlari ko`rsatadi; 
- KO`K instituti ishchi-xizmatchilarni o`qitish, maslahat berish bilan 
shug`ullanadi; 
- o`qish vaqtida shaxsiy korxonalarini ochgan talabalarga yordam ko`rsatish 
uchun «Mini-korxonalar fondi» tashkil qilingan; 
- ikkita oliy o`quv yurti KO`K uchun mutaxassislarni tayyorlaydi; 
- kechqurunlari qatnash mumkin bo`lgan ko`pgina turli xil kurslar ishlaydi. Bularda 
ishni endi boshlovchilar shaxsiy ishni ochish, biznes-rejalar tuzish, maslahatlar va 
axborotlar olish maqsadida o`qishlari mumkin. 
Fransiya.
Tadbirkorlikni qo`llab-quvvatlashning asosiy maqsadi – bandlikning 
ko`payishi va raqobatbardoshlikning o`sishidir. Buning uchun quyidagilar qilinadi: 
to`g`ridan-to`g`ri yordam, axborotlarga kirish, ma‘muriy to`siqlarni kamaytirish, 
soliqlarni kamaytirish va boshqalar. Fransiyada KO`K ni qo`llab-quvvatlash bo`yicha har 
xil tashkilotlar tashkil qilingan: 
- KO`K konfederatsiyasi; 
- savdo palatasi; 
- hunarmandlik ishlari bo`yicha palata; 
- qishloq xo`jaligi palatasi; 

---

- investitsion xavf-xatarni sug`urtalashning frantsuz jamiyati; 
- biznesni tashkil qilish markazi va boshqalar.
Yuqorida ko`rsatib o`tilgan mamlakatlarda qo`llaniladigan kichik biznesni 
qo`llab-quvvatlash mexanizmlari faqat umumiy ko`rinishda bayon qilingan. 
Yordamning ayrim yo`nalishlarini aniqroq o`rganish va O`zbekiston iqtisodiyoti 
sharoitlarida ulardan foydalanish imkoniyatlarini belgilash kichik biznesni rivojlantirish 
uchun shubhasiz foyda keltirgan bo`lar edi. 
Kichik biznes va xususiy tadbirkorlik uz kullami jixatdan iktisodietni uzluksizligini 
va barQarorligini ta‘minlashda katta urin egallaydi. Kichik biznes va tadbirkorlikning 
iqtisodiyotga ta‘sir kulami bir kator iqtisodiy, ijtimoiy, madaniy, ma‘rifiy va jixatlarni 
uz ichiga oladi. Biz fakatgina iqtisodiy jixatdan muxim bo‘lgan xususiyatlar xususida 
tuxtalamiz. Bular kuyidagilardir:
a) ish joylarini tashkil etishdagi mavkening yuksalishi. Utgan 10 yil mobaynida 
AQSh kichik biznes buyicha boshkarmasining axborotiga ko‘ra yangi ish joylarining 
yarmidan kupi 100 kishidan kam xodim ishlaetgan korxonalar xisssasiga tugri keladi. 
Tez usuvchi firmalar yangi firmalarning 27 foizi tashkil etib ular 60 foiz yangi ish 
joylarini xosil kiliishda katnashmokdalar. Shu bilan birga kichik biznes xosil qilingan 
ish joylarining: 

ish xakiga Qo‘shimcha to‘lovlar, imtiezlarning bir muncha pastligi; 

ish joylarini kariyib 25 foizi notulik ish kuni tartibida shakllanadi; 

ularda ishlovchilar tarkibining turli-tumanligi ya‘ni ma‘lumot dastlab ishlamaganlar, 
yosh jixatdan urta yoshlar va urta yoshdan utganlar salmogini kupligi bilan ajralib 
turadi. 
b) yangi tovarlar va xizmatlarni tadbik kilish. AQSh milliy fondining 
xisoblariga ko‘ra 98 foiz yangi maxsulot xususidagi tadkikotlar kichik biznesda 
yaratilgan. Bu uta muxim ko‘rsatkichdir. Eng yirik kashfiyotlar: xavfsiz ustaralar, 
elektron soatlar, vertalyotlar, zanglamas pulat va boshka tovarlar kulami bevosita 
kichik biznesda yaratilgan. 
v) yirik koorporatsiyalar extiyojini kondirish. Yirik kompaniyalar maxsulotini 
sotish, uni bozor talablari asosida shakllanishiga kumak berishda kichik 
korxonalarning roli yukoridir. Uz navbatida yirik rivojlanuvchi firmalar uz iqtisodiy 
strategiyalarida mayda ta‘minotchilar bilan aloqa urnatishni samarali xisoblaydilar. 
Chunki ular moslashuvchanlik xususiyatiga egadir. 
g) maxsus tovarlar va xizmatlar bilan taminlash vazifasi. Kichik korxonalar 
mijozlarning uzgacha maxsus extiyojlarini kondirishga etakchi urin egalaydilar. 
Chunki 1-dan, maxsus talabning ommaviy tusga ega emasligi va uning yirik ishlab 
chikarishda tashkil etish samarali bulmasligi sabab bulsa, 2-dan esa, boy 
xaridorlarning ―uziga xos‖ istaklarini mavjudligidir. 
Kichik biznesni tashkil etishda muxim urini firmani barpo etish va uni samarali 
soxasini anik belgilash egalaydi. Shu bilan birga statistika yangi ishni boshlashdagi 

---

kup omadsizlikdan dalolat beradi. Kupchilik uni 30% mikdorda deydi, chunki 85% 
yangi korxonalar 10 yilik dastlabki ishlash davridayok inkirozga uchraydilar. Shu 
bilan birga kayd etilgan kichik firmalarning 40% 5 yildan sung uz ishlarini davom 
jetirmokdalar. 
Kichik biznes va tadbirkorlikning rivojlanishiga bir kator omillar ta‘sir 
ko‘rsatadi. Bular kuyidagilardir. 
1) Korxonalarni yiriklashuvi tendentsiyasining pasayishi. AQShda yakin 15-20 
yil ichida korxonalarning yiriklashuvi tendentsiyasi pasayadi. Bu asosan, xizmat 
ko‘rsatish soxasidagi siljishlar bilan boglik. Albatta, bu xizmat ko‘rsatish soxasida 
faoliyat masshtabini uncha kengaytirish imkoni pastligi bilan belgilanadi. Xozirgi 
paytda xizmat ko‘rsatish soxasidagi kichik korxonalar yirik raqobatchilarga nisbatan 
ayrim yumushlarini samarali tashkil kila olmokdalar. Bu birinchi navbatda 
boshkarish tizimining soddaligi va ixchamligi bilan boglikdir. 
2) Ayollar ish kuchining iktisodga kirib kelishi.
80-yillarning uzidagina 2 mln. Aellar uz ish joylarini ochdilar. Xozir AQSh da 4-5 
korxona aellarga tegishli bo‘lib, ular mamlakatdagi ja‘mi kichik korxonalarning 30 
foizini tashkil etadi. Bu tendentsiya davom etsa.yu 2000 yilga borib, kichik biznes va 
xususiy tadbirkorlikda aellar va erkaklar soni tenglashadi. 
3) Yirik ishlab chikarishda xodimlarni kiskarishi. 
Bu ayrim jixatdan demografik omillar bilan boglik. Jumladan ―demografik portlash‖ 
davrida tugilganlar xozirgi 30-40 eshga, ya‘ni uz ishini mustakil boshlash vaktiga 
etdilar. Bundan tashkari, yirik korxonalarda ish urni uchun ko‘rash, butun 
xodimlarning kiskarilishi bevosita kichik biznes va xususiy tadbirkorlikning 
rivojlanishiga ta‘sir ko‘rsatadi. 
4)Yangi korxonalar ochish sur‘atining ortishi. AQShda xar yili urtacha 200 
mingga yakin aholi uzining firmasini ochadi. Ularning yarmidan kupi 20 ming 
dollardan kam oborot bilan uz faoliyatilarini boshlaydilar. Ularning kariib 75 foizini 
uz firmalarida 50 soat ishlaydilar, 25 foizi esa, 70 soat va undan ortik ishlaydilar. 
Kariyb 2G‘3 kismi yangi biznesni boshlovchilar yangi yoki boshlaetgan 
kompaniyalar hisoblanadilar. Ya‘ni, ular amalda ishlaetgan korxonalarni sotib 
olmaganligidan uzlari xususiy biznesni boshlaydilar. Ularnig 80 foizidan ortigi uz 
ishlarini uta samarali goyani emas balki oddiy ishlarni tartibli xal kilish bilan 
bohlaydilar. 
Demak, kichik biznes va tadbirkorlik faoliyatini rivojlanishiga ta‘sir etuvchi 
omillarni umumiylashtirsak, ular kuyidagilardan iborat: 

korxonalar yiriklashuvi tendentsiyasining pasayishi: 

ayollar ish kuchining iqtisodiyotga kirib kelishi; 

yirik ishlab chikarishda xodimlarning kiskarishi: 

yangi korxonalarni ochish sur‘atining ortishi va boshkalardir.