Qurilish materiallari, buyumlari va konstruksiyalari texnologiyasi

Tog‘ jinslarining sinflanishi, xossalari ishlatish sohalari va minerallarning tavsifnomasi.
Tog‘ jinslarining sinflanishi, xossalari ishlatish sohalari va minerallarning tavsifnomasi 1 4 jadvallarda keltirilgan.
1-jadval
Tog‘ jinslarining genetik sinflanishi

Magmatik (otilib chiqqan) jinslar	Yirik og‘ir jinslar	Chuqurlikdagilar	Granitlar, siyendioritlar, gabbroitlar,
		Otilib chiqib oqqan	Porfidlar, diabazlar, traxitlar, bazaltlar, porfilitlar,andezitla
	haqiq vulkanik jinslar	Yumshoq, sochiluvchanlar	Vulkanik ko’llar, pemza
		Zichlanib sementlashganlar	Vulkanik tuflar
Cho‘kindi jinslar	Kimyoviy cho‘kindilar xomagen	Ohaktoshlarning ayrim turlari gips, angidrid, magnezit, dolomitlar, ohakli tuflar
	Organogenli yig‘ilib to‘planganlar	Ohaktoshlar, bo‘r, chig‘anoq tosh, diatamitlar, trepellar
	Mexanik ta’sirlar natijalarida yig‘ilib to‘planganlar	Yumshoqlangan (sochiluvchanlar)	Giltuproqlar, qumlar, shag‘allar
		Zichlanib sementlashganlar	Qumtoshlar, konglomeratlar, brekchiyalar
Metamorfik jinslar	Shakli o‘zgargan otilib chiqqan jinslarning mahsulotlari	Gneyslar
	Shakli o‘zgargan cho‘kiydigan jinslarning mahsulotlari	Marmarlar, kvartsitlar, loyli slaneylar

2-jadval
Minerallarning tavsifnomasi

Minerallar-ning xillari	Zichligi g/sm^3	Qattiqligi, Moos shkalasi bo‘yicha	Yopishuvchan-ligi va bo‘linishi	Tashqi ko‘rinishidagi belgilari
Kvarts	2,5-2,8	7	Butunlay yopishgan emas; bo‘linishi - qirrali	Har xil rangda donador, ko‘pincha ochiq rangli, yaltirashi shishasimon, yashirin kristalli, ko‘pincha rangsiz.
Kaltsit	2,6- 2,76	3	Butunlay yopishgan; bo‘linishi tekis yuzali	Kubsimon, diagonal bo‘yicha bo‘lingan kristall, rangi oq sarg‘ish, xlorat kislotasida qaynaydi
Dolomit	2,8-2,9	3,5-4	Butunlay yopishgan bo‘linishi kristall ravishda har xil tekislikda	Ko‘rinishiga ko‘ra Kaltsitdan farq qilmaydi, kristall, donador holatda uchraydi, issiq; xlorat kislotasida qaynaydi
Pirit	5 6,	5	Butunlay yopishgan, bo‘linishi tekis yuzali	Kub shaklidagi kristall, sarg‘ish rangda, yaltiraydi
Ortoklaz	2,6-2,7	6	Butunlay yopishgan; bo‘linishi- tekis	Rangi tiniq va tekis, oqdan qizil ranggacha uchraydi.
Plagioklaz	2,65- 2,76	6-6,5	Butunlay yopishgan; bo‘linishi- tekis	Rangi tiniq va tekis, ko‘kimtir va kulranglarda uchraydi.
Biotit	2,7-3,1	2,5-3	Butunlay yopishgan; bo‘linishi- tekis	Qora rangda, tangasimon va juda yaltiroq
Muskovit	2,7-3,1	2-2,5	Butunlay yopishgan; bo‘linishi- tekis	Rangsiz yoki sarg‘ish rangda, tangasimon va sadaf singari yaltiroq
Avgit	3,2- 3,43	5-6		Prizma shaklidagikiz burchakli kristallsak
Rogovaya obmanka	3,05- 3,47	5-6	Butunlay yopishgan	Qora rangli, qahrabo singari yaltiroq
Olivin	3,27- 3,5	6,5-7	Butunlay yopishgan emas bo‘linishi qirrali	Notekis donador, juda yaltiroq, sariq yoki sariq ko‘kimtir rangli

3-jadval
Tog‘ jinslarining xossalari

Jinslar	Haqiqiy zichligi, g/sm^3	O‘rtacha zichligi, g/sm^3	Siqilishdagi mustahkamlik kg/sm^2	Suv shimuvchanlik, %	Yoyiluvchanlik g/sm^2
Magmatik (otilib chiqqan) tog‘ jinslari
Granit, diorit, siyenit	2,65-2,8	2,5-2,9	1000-3300	0,1-1,0	0,1-0,5
Labradorit	2,7-2,8	2,6-2,9	1000-2500	0,2-1,0	0,1-0,3
Gabbro	3,2-3,3	2,9-3,2	1000-3000	0,01-0,2	0,1-0,3
Bazalt	2,7-3,3	2,0-2,3	400-2000	1,0-4,9	0,4-1,0
Diabaz	3,0-3,1	2,8-2,9	1100-3300	0,01-0,2	0,1-0,5
Andezit	2,7-3,1	2,0-2,4	320-2400	0,2-6,0	0,1-1,2
Traxit	2,6-2,8	2,3-2,4	1600-3300	0,2-3,5	0,1-2,0
Vulqon tufi	2,2-2,6	0,9-2,3	50-820	4-40	–
Cho‘kindi tog‘ jinslari
Zich ohaktosh	2,6-2,6	1,8-2,8	250-1000	0,5-30	2,0-5,0
Ohaktosh	2,6-2,8	0,9-2,0	4-125	6,0-40	2,0-5,0
Dolomit	2,5-2,9	2,2-2,6	150-2000	0,1-15	1,2-5,0
Qumtosh	2,5-2,9	2,3-2,6	300-3000	0,2-2,5	1,5-2,5
Metomorfik tog‘ jinslari
Marmar	1,7-2,8	2,6-2,6	600-3000	0,1-0,7	0,2-2,0
Kvartsit	2,8-3,0	2,5-2,7	2500-4000	0,01-0,2	0,1-0,3

4-jadval
Tog‘ jinslarini ishlatish sohalari

Qo‘llaniladigan binoning qismi yoki qurilma	Tabiiy tosh material va buyumlarning turlari	Tavsiya etiladigan tog‘ jinslari
Poydevorlar	Xarsang tosh, arralangan va sindirilgan toshlar	Yumshash koeffisiyenti 0,7 dan yuqori, katta bo‘lgan barcha tog‘ jinslari
Devorlar	Devorbop toshlar, yirik tosh bloklar, yo‘nilgan tosh	Ohaktoshlar, dolomit, vulqon tufi, gips toshi
Tashqi yuzani qoplash	Qoplama plitalar va tosh profillangan detallar va elementlar	Granit, siyenit, diorit, labradorit, gabbro, bazalt, vulqon tufi, kvartsit, oq va kulrang marmar, zich ohaktosh, qumtosh
Ichki yuzani qoplash	Qoplama plitalar profillangan detallar va elementlar	Marmar, ohaktosh, gips toshi, chig‘anoqtosh, brekchiya, konglomerat
Tashqi zinapoyalar, parapetlar, to‘sinlar	Zinapoya plitalar parapetlar va ustunlar uchun bloklar, qoplama va pol plitalari	Granit diorit, siyenit, gabbro, bazalt, qumtosh
Ichki zinapoyalar	Zinapoya va pol plitalari	Marmar, granit, labradorit
Yo‘l qurilishi	Bort (yen) toshlari, bruschatka, sindirilgan toshlar, qum, chaqilgan toshlar, mineralli to‘yingan kukun	Granit, diorit, gabbro, bazalt, qumtosh, zich ohaktosh, vulqon tufi
Gidrotexnik inshootlar	Qo‘porilgan, sindirilgan va yo‘nilgan toshlar va chaqilgan tosh	Granit, diorit, gabbro, bazalt, qumtosh, zich ohaktosh, vulqon tufi

Tabiiy tosh materiallarning xossalarini aniqlash.

Tabiiy tosh materiallarini xossalarini aniqlash usullari ularning turlari, tuzilishi, shakliga (to‘g‘ri va noto‘g‘ri geometrik shaklda, sochiluvchan bo‘ladi) bog‘liq bo‘lib ularni aniqlash "Qurilish materiallarining fizik xossalari" mavzusida bajariladigan laboratoriya ishlariga doir uslubiy ko‘rsatmada batafsil keltirilgan (tushuntirilgan).

1-ish. Haqiqiy zichlikni aniqlash.

Material massasining absolyut zich holatidagi hajmini nisbatiga haqiqiy zichlik deb aytiladi va quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
g/cm³ (1)
bu erda: m – materialning massasi, g.
V_a.z.h – materialning absalyut zich holatidagi hajmi, sm³
Haqiqiy zichlikni aniqlash uchun material juda mayda qilib tuyilib kukun shaklida keltiriladi, № 02 elakdan o‘tkazib, quritiladi va Le-Shatele-Kandlo kolbasi yoki piknometr yordamida quyidagi formula bilan hisoblanadi:
; g/cm³ (2)
bu erda: m₁ – dastlabki olingan kukun massasi, g;
m₂ – ortib qolgan kukun massasi, g;
m – hajm o‘lchagichdagi (kolbadagi) kukun massasi;
V – hajm o‘lchagichdagi kukunning hajmi (20 sm³).
Tajriba natijalari 5 - jadvalga kiritiladi
5 – jadval

Tar­tib №	Material nomi	Material massasi, g.			Hajm o‘lchagichdagi materialning hajmi, sm^3	Materialning haqiqiy zichligi, g/cm^3
		dastlab olingan	ortib qol­gan	hajm o‘lchagich­dagi
1. 2. 3.