Qurilish Fizikasi va Mexanikasi

ASBOBNING TUZILISHl
Spektrik kuzatishga imkoniyat yaratuvchi asbob 4-rasmda berilgan. U o’rtasida tirqishi 3 bor, shkala 2 ustida harakatlana oladigan va bo’laklarga bo’lingan gorizantal joylashgan taxtacha 1 dan iborat.

4-rasm. Spektrlarni kuzatish qurilmasi

Taxtachaning ikkinchi uchida difraksion panjara 4 joylashgan. tirqish maxsus yoritgich 5 yordamida yoritiladi. Difraksion panjara beradigan spektrlar tirqishga simmetrik ravishda joylashgan shkala ustida ko’rinadi. Shu panjara yordamida I- va P- tartibli spektrlarni kuzatish mumkin. Shkala 2 yordamida mazkur to’lqin uzunligi to’g’ri keladigan maksimumning koordinatalarini birinchi va ikkinchi tartibli spektrlarda o’lchash mumkin. So'ngra koordinatalarni bilgan holda, mazkur maksimumga to’g’ri keluvchi difraksiya burchagi ni aniqlaymiz va quyidagi tenglama yordamida X ni aniqlaymiz:

lsin=k (5)
Bu yerda: l - panjara doimiysi,
- difraksiya burchagi,
K - spektr tartibi,
 – yorug’lik nurining to’lqin uzunligi.
5-rasmda asbob sxemasi keltirilgan. BC - shkala, A nuqtada difraksion panjara, 0 nuqtada tirqish joylashgan va birinchi tartibli spektrda joylashgan, va berilgan rang uchun kuzatuvchi maksimum koordinatalari; va - ikkinchi tartibli spektrda ko’rinuvchi xuddi shu rang maksimumning koordinatalar. OA-shkaladan panjaragacha bo’lgan masofa.

5-rasmda. Spektrlarning koordinatalarini aniqlash.

Ishni bajarish tartibi

1. 
   Yoritgich yoqiladi.
   
2. 
   O’qituvchi tomondan panjaradan shkalagacha bo'lgan masofa OA beriladi.
   
3. 
   Panjara orqali shkalaga qarab difraksiya spektrlari kuzatiladi. Panjarani o'ngga va chapga burish orqali spektrlar shkala chegarasida joylashtiriladi.
   
4. 
   Birinchi tartibli spektrdagi qizil rang, maksimum uchun shkala bo’yicha va koordinatalari yozib olinadi. Bu yerda tirqishning o’ng tomonidan, esa tirqishning chap tomonidan olinadi. Xuddi shu usulda ikkinchi tartibli spektrda va lar topiladi. Olingan qiymatlar jadvalga yoziladi.
   
5. 
   4-punktdagi hisoblashlarni ko’k rang uchun ham bajariladi.
   
6. 
   4-5 punktlarni OA ning uchta qiymati uchun bajariladi.
   
7. 
   X koordinatani va OA masofani bilgan holda burchakni quyidagi tenglama yordamida topish mumkin:
   

X va OA ning har xil qiymatlari uchun (5)-tenglama yordamida  ni topiladi.